- Yazar Biyografisi (TEİS)
Sa'dî, Şeyhülislam Hoca Sâdeddin Efendi - Madde Yazarı: Doç. Dr. Yüksel Göztepe
- Eser Yazılış Tarihi:1002/1594
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum-Mensur
- Niteliği:Tercüme
- Türü/Formu:Dinî-Tasavvufî-Ahlaki Eser
- Yayın Tarihi:28/04/2022
RİSÂLE-İ KUŞEYRÎ TERCÜMESİ (SA'DÎ)
risaleSa'dî, Şeyhülislam Hoca Sâdeddin Efendi (d. 943/1536-37 - ö. 1008/1599)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Abdulkerim Kuşeyrî’nin Risâle’sinin Türkçeye bilinen en eski tercümesi. Risale'de uygulanan hadis nakletme metodu, rivayet zinciri olan râvi isimleri mütercim tarafından tercümeye yansıtılmamıştır. Tercümenin mukaddimesinde yazar, Risâle’nin Türkçeye çevirisini bizzat Sultan III. Murad’ın kendisine emrettiğini ifade eder (Hamidiye vr., 8ab.).
Hoca Sadeddin, Allah’a hamd ve Resulü'ne salattan sonraki dört varakta Sultan III. Murad’a methiyelere yer vermiştir (Hamidiye vr.,6ab- 9ab). Mütercimin, eserin başına eklediği mukaddimede kullandığı Türkçe, Arapçadan daha zor anlaşılır olsa da (Uludağ 1991:75) Risale’nin metin tercümesindeki üslup takdimdeki kadar ağır değildir. İslam âleminde müellifine “sahibü’r-risâle” şöhreti kazandıran bu Risâle'nin tercümesine dair ulaştığımız üç yazma nüshasının başında; Tercüme-i Risale-i İmam Kuşeyrî, (Hacı Beşir Ağa 344, 5+189vr.), Tercümetü’r-Risaleti’ş-Şerifiyeti’l-Kuşeyriye (Hamidiye 632, 591vr.) ve Tacü’t-tevârih müellifi Hoca Sadeddin Efendi Tercüme-i Risale (İBB Atatürk K. Yz. 278, 192vr.) ifadeleri yer almaktadır.
Beşirağa nüshasında 83 sûfinin biyografisi ve Risâle’de ele alınan kavramların fihristi tercümenin başında verilmiştir. Hamidiye nüshasında ise sadece tasavvufi kavramların fihristi yapılmış olup Risâle’de bulunan sûfi biyografilerin geçtiği bölüme tercümenin başında yer almıştır. Hamidiye nüshasında âyet, hadis, şiirler ve bazen de dikkat çekmek istenen sûfi görüşlerinin orijinal metni verildikten sonra tercüme edilmiştir. Çok nadir de olsa nesirler bazı yerlerde manzum tarzda tercüme edilmiştir. İBB Atatürk Kitaplığındaki nüshanın başında ise sonradan yazıldığı hattından belli olan fihrist yer almaktadır. Nüsha, kırkıncı varakta fenâ ve bekâdan başlayıp sadece kavramlara ilgili kısım yer almaktadır.
Türkiye kütüphanelerinde yaptığımız elektronik taramada ulaşmış olduğumuz bu üç nüshadan başka diğer üç nüsha şunlardır: Tercüme-i Risâle-i Kuşeyriyye (Süleymaniye İzmir 292, 166 vr.), Risale-i Kuşeyriyye Tercümesi (Atıf Efendi 1387, 508 vr.), Şeyhu’r-Risaleti’l-Kuşeyriyye ve Tercümesi (Beyazıt Devlet Kütüphanesi, 3302, 166 vr.). Beyazıt Devlet Kütüphanesi'nde kayıtlı nüshanın mütercimi Hoca Sâdeddin olarak verilirken müellifi Muhammed Gazzâlî şeklinde yanlış kaydedilmiştir. Hoca Sâdeddin Efendinin Risâle tercümesiyle ilgili bazı çalışmalarda kısa atıflar yapılmış (Uludağ 1991: 75); (Severcan 1992: 74); (Daş doktora 2003: 198); (Turan 2012: 138) olsa da müstakil akademik bir çalışma mevcut değildir.
Müellifin biyografisi için bk. "Sa'dî, Şeyhülislam Hoca Sâdeddin Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sadi-seyhulislam-hoca-sadeddin
Eserden Örnekler
Enfâs-ı nâs şumârınca hamd u sipâs belki zebân-ı ukalâ-yı hurdeşinâs edâsından kâsır olân şükr-i bî kıyas Hâlik-ı ukûl u havâs ve müdebbir-i envâ’ u ecnâs olân Hudâ-yı yektâya ki binende-i envâr-ı tarâik ve dânende-i esrâr-ı hakâyık olan muhteşemân-ı ilm ü amel muhtereman-ı hükm-i ezel kulûbüni ki saykal-ı tasfiye ile mücelâdur. Cemâl-i bâkemâl-i in’kâsına meclâ ve bedr-i kadr-i bülendlerin Pertev-i nûr-i tevhid ile mihri âlem efrûzdan eclâ….(Hamidiye, 632, vr. 2b); (Hacıbeşirağa, 344, vr. 2b); (Atatürk Kitaplığı, Yz. 278, vr. 2b) Münciyü’l-memâliki ani’l-mehâlik muhyi rusûm-ı şecât-i fi’l-ma’ârik hâris-i bilâdillah nâsır-i ibadillah câlis-i seriri’l-hılâfeti’l-kübrâ bi’l-istihkâki sultân-ı selâtîni’l-âfâk kâhir-i ehl-i küfür ve’n-nifâk mazhar-ı mekârimi’l-ahlâk mâlik-i rıkâbü’l-ümem sultan-ı arab ve’l-acem vâris-i hısâl-i reşâd ve’s-sedâd … (Hamidiye vr. 7b); (Hacıbeşirağa, vr. 2a); (Atatürk Kitaplığı, vr. 4a).
Üstad Ebu Ali Dekkâk’dan işitdim ki dedi Ma’rûf nasrânîzâde idi. Vâlide ve vâlidi anı hâl-i sabâvetde müeddiblerine ta’lim-i nasrâniyet niyeti ile teslim eylediler. Müeddib-i bî-edeb sâlis-i selaset dimeği telkin ve ilkâ etdükçe ebâ eydüb bel hüve’l-vâhid dir idi. Pes bir gün müeddib Ma’rûfı teslisden ictinab ve tevhide şitab etdügicün darb-ı şedid itdi. Ma’ruf ol emr-i münkerden kaçub harb u firar etdi (Hamidiye, vr. 33a).
Tevbe, sâlikler menâzilinin evvel menzilesidir. Ve tâlibler makâmının evvelki makâmıdır. Ve tevbenin lügatde hakikati rucûddur. “Tâbe” dirler rucû’ itdi ma’nâsına, pes tevbe şer’de mezmûm olanlardan şer’an mahmûd olanlara rucû’ itmekdir. Hazret-i seyyid-i kâinât aleyhi efdalü’s-salâvat buyurdı “ennedemü, tevbetün” ya’nî günahdan peşîmanlık tevbedir (Hamidiye, vr. 143b); (Hacıbeşirağa, vr. 47b).
Kaynakça
Abdülkerim b. Hevazin b. Abdülmelik en-Nişaburî el-Kuşeyri. Risale-i Kuşeyriye Tercümesi. Çev. Şeyhuislam Hoca Sadeddin. Süleymaniye Kütüphanesi. Atıf Efendi K. Atıf Efendi. 001387. 507+1 vr.
Abdülkerim b. Hevazin b. Abdülmelik en-Nişaburî el-Kuşeyri. Risalet el-Kuşeyri Tercümesi. Çev. Hoca Sadeddin b. Hasan. İBB Atatürk Kitaplığı, Bel. Yz_K_OE-Yz-0278 194+5 vr.
Abdülkerim b. Hevazin b. Abdülmelik en-Nişaburî el-Kuşeyri. Rilale-i Kuşeyri Tercümesi, çev. Hoca Sadeddin b. Hasan. Süleymaniye Kütüphanesi. K. Hamidiye. 000632. 591 vr.
Abdülkerim b. Hevazin b. Abdülmelik en-Nişaburî el-Kuşeyri. Risale-i Kuşeyri Tercümesi, Çev. Hoca Sadeddin b. Hasan. Süleymaniye Kütüphanesi. Hacı Beşir Ağa. 000344. 5+189 vr.
Abdülkerim b. Hevazin b. Abdülmelik en-Nişaburî el-Kuşeyri. Tercüme-i Risale-i Kuşeyriyye. Çev. Şeyhülislam Hoca Sadeddin. Süleymaniye Kütüphanesi. İzmir 000292. 166 vr.
el-Gazzali, Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed, Ebu Hamid. Şerhu'r-Risaleti'l-Kuşeyriyye ve Tercümesi. Çev. Hoca Sadedin Muhammed. Beyazıt Devlet Kütüphanesi. BYZ. 003302. 241 vr.
Abdülkerim Kuşeyrî (1991). Kuşeyri Risalesi. Hzl. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yay.
Daş, Abdurrahman (2003). Osmanlılarda Münşeât Geleneği, Hoca Sadeddin Efendi’nin Hayatı, Eserleri ve Münşeâtı. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
Severcan, Şerafettin (1992). "Hoca Sadeddin Efendi ve Tarihçiliğimizdeki Yeri". Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (8): 73-78.
Turan, Şerafettin, (2012). “Hoca Sâdeddin Efandi”. İslam Ansiklopedisi. C. 18. İstanbul: TDV Yay. 196-198.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
| # | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | TÂCÜ'T-TEVÂRİH (HOCA SÂDEDDİN EFENDİ) | Sa'dî, Şeyhülislam Hoca Sâdeddin Efendi | Dr. Öğr. Üyesi Fazile Eren Kaya |
Görüntüle | ||
| 2 | SELİM-NÂME (SA'DÎ/HOCA SÂDEDDİN EFENDİ) | Sa'dî, Şeyhülislam Hoca Sâdeddin Efendi | Dr. Faruk Sönmez |
Görüntüle | ||
| 3 | MÜNŞE'ÂT-I HOCA SA'DEDDÎN EFENDİ (SA'DÎ) | Sa'dî, Şeyhülislam Hoca Sa'deddin Efendi | Prof. Dr. Hasan Ali ESİR |
Görüntüle | ||
| 4 | MİR’ATÜ’L-EDVÂR VE MİRKATÜ’L-AHBÂR TERCÜMESİ (SA'DÎ) | Sa'dî, Şeyhülislam Hoca Sâdeddin Efendi | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
| 5 | BEHÇETÜ’L-ESRÂR VE MA’DENÜ’L-ENVÂR TERCÜMESİ (SA'DÎ) | Sa'dî, Şeyhülislam Hoca Sâdeddin Efendi | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
| 6 | HİLYE-İ CELİYYE VE ŞEMÂİL-İ ALİYYE (SA'DÎ) | Sa'dî, Şeyhülislâm Hoca Sa'deddîn Efendi | Prof. Dr. Mehtap Erdoğan Taş |
Görüntüle | ||
| 7 | DÎVÂN (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
| 8 | MÜNŞE’ÂT (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
| 9 | TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
| 10 | KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Doç. Dr. Himmet BÜKE |
Görüntüle | ||
| 11 | HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
| 12 | ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlisî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
| 13 | ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) | Mesîhî, Îsâ | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
| 14 | DÎVÂN (ŞÂMÎ) | Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
| 15 | HEFT PEYKER (ABDÎ) | Abdî | Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ |
Görüntüle | ||
| 16 | CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) | Abdî | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle |