RİSÂLE-İ KIYÂSET-İ FİRÂSET (MUSTAFA b. BÂLÎ)
firâset-nâme
Mustafa b. Bâlî (?/?)

ISBN: 978-9944-237-87-1



Mustafa b. Bâlî (ö. 1618) tarafından 983/1576 tarihinde Sultan III. Murad adına yazılan mensur firâset-name. Yazar, Fahreddin Râzî (ö.1210) ve Muhyiddin-i Arabî (ö.1240)'nin eserlerinin Türkçe olmamasını ve  Hamdullah Hamdî (ö.1503)'nin eserinin ise kısalığını gerekçe göstererek kendisinin bunları tamamlayan bir eser yazmak istediğini belirtir. Eserini hazırlarken İbn Sinâ (ö.1037), İmam Şafî (ö. 820), İflimun (M.Ö. 5. yy.), Batlamyus (ö. 168), Calinus (ö. 200), Zekeriya Er-Razî (ö. 925), Molla Lutfî (ö.1494) ve Taşköprî-zâde (ö.1560) ’den de yararlanmıştır.

Mukaddime ile yedi bâb ve yedi fasıldan oluşan eserde firâset ilminin tanımı, özellikleri, onunla ilişkili olan diğer bilim dalları anlatılır. İnsanın dış görünüşü, cinsiyet özellikleri, insan hayatının dönemleri, üst soy ilişkisi, insan yaradılışının hangi işlere uygun olup olmadığı, bazı toplumların öne çıkan özellikleri, coğrafya ve iklimin insanların mizacı üzerindeki etkisi ele alınır.

Eserdeki alıntılar, konuyla ilgili çeşitli eserlerden, bazıları da kendisine ait olduğu tahmin edilen Türkçe, Arapça ve Farsça dörtlük, beyit ve mısralar yanında birçok ayet ve hadisten oluşmaktadır.  

Bilinen iki nüshası olan Risâle-i Kıyâset-i Firâset, Ramazan Sarıçiçek tarafından yayınlanmıştır (2012, 2014).

Yazarın biyografisi için bk. “Mustafa b.  Bâlî” . Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mustafa-bali  

Eserden Örnekler


Firâset-i Şer‘iyye

Oldur ki sâhib-i firâset olan kimesne, bir şahsa basar-ı basîret ile nazar eyleyicek şahs-ı mezbûrun ahlâk u etvârından hafî vü celî, zamîr-i münîrinde müntakıs u müncelî ola kat ‘â ‘alâmet-i mahsûsına müteveccih ve aslâ emâret-i cismâniyye sine mültefit olmaya. Bu vechle firâset firâset-i enbiyâ-ı güzîn ve kiyâset-i evliyâ-yı müslimîndür rıḍvânu’llâhi te‘âlâ ‘aleyhim ecma‘în ve esbaga ‘aleynâ bereketehüm ilâ-yevmi’ddîn. Bu firâset subh-i sâdık gibi sâtı‘ü’l-bürhân ve âsâr u ahkâmı şâyibe-i hulf u hatâdan ‘ârî idügi zâhir ü nümâyândur. Ve-lâkin gûşiş ü ta‘lîm ile tahsîl ve tetmîm-i makdûr-ı nev‘-i beşer degüldür. Belki mahz-ı lutf-ı Hudâ-yı Kerîmdür zâlike fazlu’llâhi yu’tîhi me yeşâ’u va’llâhu zü’l-fazli’l-‘azîm. Bu firâsetün sebebi budur ki, İmâm Fahr-ı Râzî kaddesa’llâhu sırrehu, bu makâmda icmâlen ve Tefsîr-i Kebîr’de tafsîlen bu ‘ibâretle zikr eylemişdür ki, cevher-i nefs-i nâtıka ma‘ârifi külliyye ve envâr-ı ‘akliyyeye müsta‘idde halk olınmışdur (Sarıçiçek 2013: 140-141). 

Kaynakça


Başkan, Ali Rıza (1987). Kıyâfetü’l-İnsâniyye fî Şemâili’l-‘Osmâniyye. İstanbul: KTB Yay.

Mustafa b. Bâlî (2013). İlm-i Firâset. hzl. Ramazan Sarıçiçek. Malatya: Öz Serhat Matbaacılık.

Mustafa b. Bâlî (2014). Yüzler Hâli Söyler. hzl. Ramazan Sarıçiçek.  İstanbul: Büyüyenay Yay.

Râgıb-ı Isfahânî. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur‟ân. http://www.shamile.com

Sarıçiçek, Ramazan (2012). “Mustafa bin Bâlî ve İlm-i Firâset’i”. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 7/4: 2725-2754.

Taşköpri-zâde Ahmed Efendi (1313). Mevzuatü’l-Ulum Tercümesi (Kemâleddin Mehmed Efendi). C.I. Dersaadet: İkdam Matbaası. I. 358.

Atıf Bilgileri


Sarıçiçek, Ramazan. "RİSÂLE-İ KIYÂSET-İ FİRÂSET (MUSTAFA b. BÂLÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/risale-i-kiyaset-i-firaset-mustafa-b-bali. [Erişim Tarihi: 05 Ekim 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
2 ŞERH-İ KASÎDE-İ BÜRDE (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Doç. Dr. Hamza KOÇ
Görüntüle
3 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
4 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
5 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
6 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
7 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
8 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
9 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
10 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
11 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
12 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
13 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
14 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle