Fedâî mahlasına sahip Prizrenli Abdürrahîm b. Ali’nin (d. ? - ö. 1303/1886) cüzî irade hakkında kaleme aldığı Arapça eseri. Eserin İBB Atatürk Kütüphanesi, Osman Ergin Yazmaları, 0580/7, 0794/10 ve 1623/3 olmak üzere üç nüshası tespit edilmiştir (Yılmaz, Anılır ve Doğan 2021: 42).

Kısaca; Allah’ın küllî iradesinin dışında insanın iradesinin, fiillerinde tercihlerinin, kudretinin olup olmadığı (ihtiyâr) tartışmalarını içeren ve esas itibarıyla kelâm/akâid ilminin sahasına giren cüz’î irade konusunu çeşitli yönleriyle ele alan Fedâî eseri, mukaddimesinden anlaşıldığına göre kendisine gelen bir mektuba cevap mahiyetinde kaleme almıştır. İhtiva ettiği hususlar, tartışmalar ve cevaplar yönüyle eserin reddiye özelliği taşıdığı da söylenebilir. Bu bağlamda Fedâî gelen bu mektubu incelediğini belirtmiş, sonrasında mektup sahibinin cüzî irade konusuyla ilgili görüşlerine yönelik tenkitlerini yazmaya başlamıştır. Fedâî’nin tasavvufî açıklamalarının/yorumlarının yanı sıra tenkitlerinde/cevaplarında göze çarpan başlıca husus, Mâturîdî’den ziyade cüzî irade konusunda genel itibarıyla Eşʻarî itikat ekolünün görüşleriyle yani “insan kudretinin tesiri olmaksızın cüzî irâde kapsamındaki fiilleri Allah yaratmıştır” düşüncesiyle paralellik göstermesidir (Ayrıca bk. Soysal 2017: 136-147). Kelâm ilmi metotlarının yanı sıra temel olarak müellifin, mensubu bulunduğu Son Dönem Melâmîliğinin teorik ve pratik ilkelerini-esaslarını yansıtan vahdet-i vücûd doktrini ya da tevhîd-i hakîkî seyri bağlamında da konuya dair yaklaşımları/açıklamaları dikkat çekmektedir.

Fedâî öncelikle mektubu gönderenin: “İnsandaki küllî irâdeyi yaratmasından (halk) ötürü Allah’a hamd etmesini, yaratmanın; var olmayanın (maʻdûm) yoktan var edilmesine (îcâd) denir.” sözünün başlı başına bir çelişki olduğunu belirtmiştir. Bu görüşe karşılık o: “Küllî irâde varlık âleminde zuhûr etmemiş şeyler kategorisinde olmasına rağmen Allah’ın yaratması, varlık âleminde var olmayan bu şey ile (küllî irâde) ilişkilendirilmiştir.” iddiasında bulunmuştur. Mektup sahibinin bu gibi çeşitli görüşlerine verdiği cevaplarda Fedâî, yer yer Senûsî (ö. 895/1490), Seyyid Şerif Cürcânî (ö. 816/1413), Celâleddin Devvânî (ö. 908/1502) gibi âlimlerden referanslar getirerek açıklamalarını kuvvetlendirme yoluna da gitmiştir. Şeriati, sünneti, aklî esasları, ehl-i sünneti, selef âlim ve âriflerin fikir birliğini (icmâʻ) temel kaynak olarak kabul eden müellif eserinde; vücûd-mevcûd-maʻdûm, küllî irâde, halk-îcâd-ihtirâʻ, fiiller, sıfatlar, mümkin, vâcib, mümteniʻ, hâdis-kadîm/ezelî, kudret, te’sîr-müessir, tevhîd delili, ihtiyâr-cebr-kast, kesb, sevâb-ʻikâb, teklîf, Eşʻariyye, Kaderiyye, Cebriyye gibi muhtevaya dair unsurlarla cüzî irade konusunu geniş boyutlarıyla ele almıştır. Ayrıca çeşitli itikadî mezheplerin -doğru ya da yanlış olduğunu düşündüğü- görüşlerine de atıflar yaparak reddiyede bulunmuş, mektup sahibinin görüşündeki yanlışlıklarına işaret etmiştir.

Bir makale (Soysal 2017: 133-163) ve bir kitap çalışmasında (Yılmaz, Anılır ve Doğan 2021: 40-47) eserin tahliline ve tercümesine yer verilmiştir.

Müellifin biyografisi için bk. "Fedâî, Abdürrahîm". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fedai-abdurrahim.