Niyâzî-i Mısrî'nin tasavvufla ilgili soru ve cevaplara dair küçük risalesi. Eserin yer aldığı yazma nüshalarda adı Risâle-i Es’ile ve Ecvibe-i Mutasavvıfâne, Risâle fi’t-Tasavvuf, el-Es’iletü ve’l-Ecvibe olarak kayıtlıdır. 

Eserdeki sorulara cevaplar verilirken ayetlere ve hadislere başvurulmaktadır. Niyâzî-i Mısrî’nin sorulara yaklaşımı şerh geleneğine uygundur denilebilir ve bu geleneği devam ettirdiği söylenebilir. Suallere ve bunlara verilen cevaplara bakıldığında müellifin bu alanda sahip olduğu ilmin inceliklerini yakalamak mümkündür. Mısrî’nin şiirde kullandığı dilin bir benzerini nesirde de kullanmış olması başarılı bir nasir olduğunu göstermektedir.

Eserin başında sebeb-i telif yer almaktadır. Niyâzî-i Mısrî eseri yazmasının iki nedeni olduğunu gerekçeleriyle açıklamaktadır. Sufilerin bazı sözlerinin avam tabakası ve ehil olmayanlar tarafından yanlış anlaşıldığını belirtmekte ve bunları bertaraf etmeye çalışmaktadır. Keza tasavvuf ehli geçinen bazı ümmiler, sufilerin bazı sözlerine bakıp küfre düşmesinler diye böyle bir eser yazdığını ifade etmektedir. Sebeb-i teliften sonra esere besmele ile başlanmış, hamdele ve salveleden sonra on yedi sual ile bunlara verilen cevaplar serdedilmiştir. Eserde geçen sualler ve cevaplar özetle şu şekildedir: 1. Tasavvufun iptidası/başlangıcı nedir? Mısrî, imanın altı şartını sıralayıp bunları dille ikrar ve gönülle tasdik şeklinde açıklamıştır. 2. Tasavvufun intihası nedir? Yine imanın altı erkânı dille ikrar, gönülle tasdik şeklinde cevaplanarak Cüneydî Bağdadî’nin konuyla ilgili sözlerine yer verilmiştir. 3. Avam ile sufilerin arasındaki fark nedir? Avamın imanları taklidîdir, sufilerin ise tahkikîdir. 4. İman-ı taklidî nedir? Özetle çevresindekilerden görerek, işiterek sahip olunan imandır. 5. Tahkikî iman nedir? Tahkikî iman imanın altı erkânın her birinin aslını arayıp bunlara ulaşmaktır. 6. Bu sufiler itikat ve amelde hangi mezheptendir? Mısrî, İslamî itikatta genellikle sufilerin mezheplerinin Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat'ten olan Şeyhü’l-İslam ve’l-Müslimin eş-Şeyh Ebû’l-Mansûr el-Maturidî’nin mezhebi olduğunu uzunca açıklar. 7. Beyazid-i Bestamî’nin "Ben Allah’ın mezhebindenim" cümlesinin anlamı nedir? Beyazid’in burada mecazî bir ifade kullandığını, onun da gerçekte bu hak mezheplerden olduğunu belirtmek üzere böyle bir tasarrufta bulunduğunu kaydeder. 8. Sufilerin ekseriya kasidelerinde “Ben gâh bulut olurum ve gâh yağmur olurum ve gâh nebat olurum ve gâh hayvan ve gâh insan olurum” tarzındaki tenasühü çağrıştıran ifadelere yer vermektedirler. Bunların anlamları nedir ve bunlar ne demektir? Mısrî bu sözleri, ayet ve hadislerden kaynak göstererek açıklamaktadır. 9. (Bu) tenasühü mezheplerin ve sizin mezheplerinizin güzel bir açıklaması (nedir?) Niyâzî-i Mısrî bu cümleyi açıklarken Hz. Ömer’in sözlerine yer vermekte ve tenasühü savunanların yetmiş iki batıl fırkanın en azgınlarından olduğunu belirtmektedir. 10. Şarap, meyhane, kadeh, zülüf, hâl, yanak vb. kelimelerin (şiir ve edebiyattaki) kullanımı ile ilgili neyi ifade ettiğini sormakta, cevabında ise bu kelimelerin içerdiği tasavvufî anlamları açıklamaktadır. 11. (Sufiler) dünyada biz Allah’ı görürüz derler. Bu, Hz. Peygamber’den başkası için mümkün müdür? Mısrî bunun mümkün olmadığını beyan eder. Biz Allah’ı görürüz ifadesini biz Allah’ı biliriz ve onun kudret eserlerini müşahede ederiz şeklinde açıklamaktadır. 12. Bu sözler bunlara/sufilere yalan olmaz mı? Eşyanın asarını görmek kendisini görmek midir? Sualine müellif şu cevabı verir: Bir kimse güneşin ışığını görse, ben güneşi gördüm dese caizdir. Nitekim güneşi görmemiştir. Akabinde ayna örneğiyle sualin cevabını açıklamaktadır. 13. (Çünkü) görmek, kudret eserlerini görmek ise onu herkes görür, bunlar kendi/bizzat biz görürüz derler, gayriden kaldırırlar/olumsuz kılarlar (?) Ancak bunlar gördüklerinin ne olduğunu bilmediler. Zira görmek bilmektir. Bilmeyen ve görmeyen bir kimse her zaman helva yese yediğinin de helva olduğunu bilmese ve bunu da bir kimseden öğrenmemiş olsa ve kimse de ona dememiş olsa helvayı methettikçe yüreğinden bir hasret ateşi onu helvanın yaktığı gibi daima yakar. 14. Sufilerin bazıları biz ne cehennemden korkarız ne cennet isteriz derler. Bu söz bizatihi küfürdür (küfür müdür?) Cehennemden korkmayıp cenneti beğenmemek yönünden olursa bu söz küfürdür. Sufilerin bizzat kastettikleri bu değildir. 15. Şeriat ile hakikat asla birbirine muhalif değildir. Şeriata muhalif itikat edilecek bir şey yoktur. Ya bunların arasında bir gizli sözleri var ki onu şeriat ehlinden saklarlar, muhalif olmayaydı gizlerler miydi? Gizledikleri/setr ettikleri şeriata muhalif olduğundan değildir. Belki dakik olup ukul-ı avam, nasa muhalif olduğundandır. Herkes anlayamaz, onun için Hz. Peygamber’in "kellimu’n-nase alâ kadri ukulihim" hadisine binaen zira her sözü herkese söylesen bazısını bazı halk anlayamaz, hataya düşer. Sufilerin onu sakladıkları bu emre uymak içindir. 16. Bir kimse sufilerin bildiği ilmi bilmese şer’-i şerifin zahiriyle amel eylese, ona kanaat eylese o kimsenin imanı ve dini sufilerden eksik olur mu? Olmaz. Zira iman ve İslam bir cevherdir ki tecezzi ve taksim kabul eylemez. Padişahla fakirin güneşten hisseleri nasıl beraberse şahla gedanın cisimleri azada beraberdir. İmanda dahi cümle iman ehlinin hisseleri beraberdir, eksiklik ve fazlalık olmaz.

Eser, H. R. Yanyalı, M. Güleçyüz ve Abdurrahman Güzel tarafından günümüz Türkçesine kazandırılmıştır. Elliden fazla nüshasının olması eserin takdir gördüğünün ispatıdır.

Müellifin biyografisi için bk. "Niyâzî-i Mısrî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/niyazii-misri