Âşık Paşa’nın (1271/72-1332) İslâm âleminde öteden beri tartışma konusu olan “semâ’”ın haram mı, helal mi, mubah mı olduğu konusundaki tavrını ortaya koymak maksadıyla yazdığı, yer yer manzum parçalarla süslenmiş mensur eseri. Eserin asıl adı Risâle fî Beyâni’s-Semâ'dır. Risâleden ilk defa bahseden Bursalı Mehmed Tâhir, Manisa’da bir nüshası bulunduğunu bildirmekte (1333: 1/110) ise de Köprülü’nün, İslâm Ansiklopedisi’ndeki "Âşık Paşa" maddesinde geçen “…Çok defa yanlış isnatlarda bulunan bu müellifin bu iddiası da tahkike muhtaçtır." (1940: 1/706-707) notundan sonra, Âşık Paşa üzerine sonradan yapılan çalışmalarda bu eserden ya söz edilmemiş ya da elde nüshası olmadığından bahsedilir olmuştur. Hatta nüshalarının ortaya çıkmasından çok sonra yapılan bazı çalışmalarda bile (msl. Yavuz 2000: LX; Yavuz 2003: 39) bu metin, “henüz ele geçmemiş” bir eser olarak anılmıştır. Semâ’ Risâlesi'nin Osmanlı Müellifleri’nde söz edilen kayıp Manisa nüshasından başka bir nüshasının (Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih Bölümü, Nu. 5335) daha olduğu ilk defa Agâh Sırrı Levend’in bir makalesiyle (1956) ortaya çıkmıştır. Ahmet Kutsi Tecer’in bu eseri tanıttığı altı sayılık yazı dizisi (1958-1959), Ankara nüshasının (Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, Nu. 320) varlığını ortaya çıkarmışsa da Tecer, eserin Âşık Paşa’ya aidiyetinden söz etmeksizin konusuna ve önemine dikkat çekmiştir. Nüshanın Âşık Paşa’nın eseri oluşu Günay Kut tarafından belirlenmiştir (1991: 2). Risalenin tespit edilen (Köksal vd. 2013) üçüncü ve en eski nüshası ise Samsun Vezirköprü İlçe Halk Kütüphanesi, Nu. 568’de kayıtlıdır.  Dolayısıyla bugün için eserin toplam üç nüshası mevcuttur.

Risaleyi ilk tanıtan Levend, eserin dilinin Âşık Paşa dilinden daha yeni bir söyleyişte olduğunu ifade eder. Levend bu tespitini 12 Muharrem 1137/1 Ekim 1724’de istinsah edilen ve müstensih müdahalelerin yoğun olduğu Fatih nüshası üzerinden yaptığı için bir dereceye kadar haklıdır. Oysa 830/1426-27’de istinsah edilen Ankara nüshasının dili, Garîb-nâme’deki dildir. Levend’in eserin Âşık Paşa’ya ait olamayacağı yolundaki esas tezi “koyu bir müteşerri" olarak nitelediği Âşık Paşa’nın sema’ı öven bir risale yazamayacağı düşüncesidir. Hâlbuki aynı sema övgüsü ve müdafaası Garîb-nâme’de de müstakil bir bölüm hâlinde mevcuttur.

Eserde Allah’ın “kün” (ol) emriyle birlikte “ilâhî bir nagamât” (ezgi) koptuğu, ondan sonra bütün kâinatın “cûşa geldiği”, o ilâhî nağmelerden “on iki perde”nin, on iki perdeden de “dört oyunun” doğduğu ifade edilir. Bu dört oyun; çarh, raks, muallak ve pertâvdır. Âşık Paşa, Garîb-nâme’de olduğu gibi Semâ’ Risâlesi’nde de insan ömrünü bir yılın dört mevsimine benzetmiş, insanda bulunan dört unsurdan (anâsır-ı erbaa) söz etmiştir. Düşüncelerini konuyla ilgili ayet ve hadislerle desteklemeye çalışan Âşık Paşa’nın amacı, kâinatta her şey bir “dönüş ve hareket” (semâ’) hâlindeyken insanın bu dönüşe ayak uydurarak dönmesinin de normal ve hatta gerekli olduğu neticesine varmaktır.

Yazıldığı tarih bilinmeyen Risâle fî Beyâni’s-Semâ', nüshalara göre farklılık göstermekle birlikte yaklaşık 7-10 yaprak hacmindedir. Eserdeki bazıları “Âşık” mahlaslı olan toplam 14 manzumenin dördü Farsça, diğerleri Türkçedir.  Semâ’ Risâlesi, Âşık Paşa’ya aidiyeti çok zayıf bir ihtimal olan Tasavvuf Risâlesi’ni saymazsak, Âşık Paşa’nın tek mensur eseridir. Metnin, sonradan çokça tartışılacak olan semâ’ konusunda yazılan ilk Türkçe eser olmak gibi bir özelliği de vardır.

Semâ’ Risâlesi, Tecer ve Levend’in yukarıda bahsedilen tanıtım yazılarının yanı sıra, bir değerlendirmeyle birlikte tenkitli metin hâlinde yayımlanmış (Köksal vd. 2013), eserin dilinin nüshalara göre değişimi üzerine de bir tebliğ sunulmuştur (Köksal 2014).

Müellifin biyografisi için bk. “Âşık Paşa, Âşık”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/asik-pasa-asik