- Yazar Biyografisi (TEİS)
Ahmed Yesevi - Madde Yazarı: Prof. Dr. Necdet Tosun
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Çağatay
- Edebiyat Alanı:Tekke Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Farsça
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Dinî-Tasavvufî-Ahlaki Eser
- Yayın Tarihi:30/01/2022
RİSÂLE DER MAKÂMÂT-I ERBA'ÎN (AHMED YESEVİ)
Dinî-ahlakiAhmed Yesevi (d. ?/? - ö. 562/1166)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Risâle der Makâmât-ı Erba'în Hoca Ahmed Yesevî'ye nisbet edilen Farsça küçük bir eserdir. Tasavvuf yolunda dervişin ulaşması ve aşması gereken kırk makamı ve kâideyi özet olarak ele almaktadır. Eserde "şeriat, tarikat, marifet ve hakikat" şeklinde dört bölüm ve bu dördünün de altında onar makam olmak üzere kırk mertebe sayılmıştır. Eserin bilinen tek yazma nüshası Kütahya, Tavşanlı İlçesi Zeytinoğlu İlçe Halk Kütüphanesi'ndedir (nr. 1056, vr. 112a-113a).
Ahmed Yesevî, Fakrnâme isimli Türkçe eserinde de dervişliğin kırk makam olduğunu söylemiş ve şeriat kısmındaki on makamı şöyle sıralamıştır: Önce Allah'ın varlığına, birliğine iman etmek. İkincisi namaz kılmak, üçüncüsü oruç tutmak, dördüncüsü zekat vermek, altıncısı tatlı dilli olmak, yedincisi ilim öğrenmek, sekizincisi Hz. Peygamber'in sünnetlerini yerine getirmek, dokuzuncusu iyiliği emretmek, onuncusu kötülükten sakındırmaktır.
Ahmed Yesevî Risâle der Makâmât-ı Erbaîn isimli Farsça eserinde de şeriattaki on makamı şöyle sıralamıştır: 1. Makam: İman. Allah'a, meleklere, kitaplara, peygamberlere, kıyamete, kadere yani hayır ve şerrin Allah'tan olduğuna inanmaktır. 2. Makam: Müslüman olmaktır. Müslümanlığın beş şartı vardır. Birincisi namaz kılmak ve zekat vermektir. Ayrıca oruç tutmaktır... Ayrıca haccetmektir. 3. Makam: Boş sözlerden ve övünmekten dili korumaktır... 4. Makam: İlimdir. İlim aramak gerekir. 5. Makam: Evlenmektir. 6. Makam: Helal yemektir. 7. Makam: Hz. Peygamberin sünnetine (yoluna) riayet etmektir. 8. Makam: Allah'ın yarattıklarına karşı şefkat ve merhamet göstermektir. 9. Makam: Helal giymektir. 10. Makam: Nefsin isteklerinden uzak durmaktır. Yukarıdaki örneklere bakıldığında şeriat dairesindeki on makam Türkçe Fakrnâme ile Farsça Risâle'de büyük oranda benzerlikler göstermektedir.
Eserin ikinci bölümü olan "Tarikat Makamları" da on mertebe ve kâide olarak ele alınmıştır. Bunlardan birincisi tevbedir. İkincisi saça makas vurmak yani dervişlik yoluna giriş (intisap) esnasında saçı kesmektir. (14. yüzyılda kaleme alındığı anlaşılan ilk dönem Yesevî kaynaklardan Hoca İshak'ın Hadîkatü'l-ârifîn isimli Türkçe eserinde de Yesevî yoluna bağlanmak isteyen dervişin şeyh tarafından saçının traş edildiği anlatılmaktadır.) Üçüncüsü mürit olmak, dördüncüsü korku ve ümit arasında olmak, beşincisi öfkeyi yenmek ve yok etmek, altıncısı halka hizmet etmek, yedincisi sepet (keşkül), makas ve kandil gibi eşyalara sahip olmak, sekizincisi Allah'ın rahmetinden ümitli olmak, dokuzuncusu kalbin huzurlu ve samimi olması, onuncusu dünyadan kalben uzaklaşmaktır.
Farsça Risâle'deki bu on makam, Ahmed Yesevî'nin Fakrnâme'sindeki tarikat makamlarıyla karşılaştırıldığında yine büyük bir benzerlik görülmektedir. Bu durumda Risâle der Makâm-ı Erba'în Ahmed Yesevî'nin Türkçe olan Fakrnâme'sindeki kırk makama ait bilgilerin küçük değişikliklerle Farsça olarak tekrar yazılmış bir özeti mâhiyetindedir.
Eserin yazma nüshası Necdet Tosun tarafından Türkçe'ye tercüme edilip makale ve ayrıca kitapta bölüm olarak yayımlanmıştır.
Şairin biyografisi için bk. “Ahmed Yesevi.” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmed-yesevi
Eserden Örnekler
Hakikat makamları on tanedir:
1. Makam: Teslim olmak,
2. Makam: Yetmiş iki millete (herkese) tek göz ile bakmak, insanlar arasında ayrım yapmamak,
3. Makam: Gelen ekmeğin nereden geldiğini bilmedikçe yememek (helal gıdaya riayet etmek),
4. Makam: Yedi uzvunu Hak yolunda hizmete fedâ etmek,
5. Makam: Her hayvana saygılı olmak, öldürmemek. Yılan hariç. Çünkü "eziyet ve zarar vereni öldürün" diye hüküm vardır,
6. Makam: Manevî eğitim almak ve kalp gözüyle görmektir,
7. Makam: Dili korumaktır,
8. Makam: Allah'a yalvarmaktır,
9. Makam: Tevhid yani Allah'ın birliğini idrak etmektir,
10. Makam: Kalp gözünü açmak ve din ilimlerini iyi anlamaktır (Tosun 2017: 564-565).
Kaynakça
Ahmed Yesevî. Risâle der Makâmât-ı Erba'în. Kütahya: Tavşanlı İlçesi Zeytinoğlu İlçe Halk Kütüphanesi, nr. 1056, vr. 112a-113a.
Eraslan, Kemal ve N. Tosun (2016). Yesevî’nin Fakr-nâmesi ve İki Farsça Risalesi. Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yay.
Tosun, Necdet (2017). "Ahmed Yesevî'nin Yeni Bulunmuş İki Farsça Risâlesi", I. Uluslararası Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu. Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yay. 553-565.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN-I HİKMET (AHMED YESEVÎ) | Ahmed Yesevî | Dr. HAYATİ BİCE |
Görüntüle | ||
2 | RİSÂLE DER ÂDÂB-I TARÎKAT (AHMED YESEVÎ) | Ahmed Yesevî | Prof. Dr. Necdet Tosun |
Görüntüle | ||
3 | FAKRNÂME (AHMED YESEVİ) | Ahmed Yesevi | Prof. Dr. Necdet Tosun |
Görüntüle | ||
4 | MİR'ÂTÜ'L-KULÛB (SÛFÎ MUHAMMED DÂNİŞMEND) | Sûfî Muhammed Dânişmend | Prof. Dr. Necdet Tosun |
Görüntüle | ||
5 | NESÂYİMÜ’L-MAHABBE MİN ŞEMÂYİMİ’L-FÜTÜVVE | Ali Şîr Nevâyî | Prof. Dr. Vahit Türk |
Görüntüle | ||
6 | NEYNÂME-İ MEVLÂNÂ (YAKUB-I ÇERHÎ) | Yakub-ı Çerhî | AHMET CAHİD HAKSEVER |
Görüntüle | ||
7 | RİSÂLE-İ ÜNSİYYE (YAKUB-I ÇERHÎ) | Ya'kûb-ı Çerhî | AHMET CAHİD HAKSEVER |
Görüntüle | ||
8 | RİSÂLE-İ EBDÂLİYYE (YAKUB-I ÇERHÎ) | Ya'kûb-ı Çerhî | AHMET CAHİD HAKSEVER |
Görüntüle | ||
9 | CEMÂLİYYE HAVRÂİYYE-ŞERH-İ RUBAÎ-İ EBÛ SAÎD EBU'L-HAYR (YAKUB-I ÇERHÎ) | Ya'kûb-ı Çerhî | AHMET CAHİD HAKSEVER |
Görüntüle | ||
10 | ŞERH-İ ESMÂ-İ HÜSNÂ (YAKUB-I ÇERHÎ) | Ya'kûb-ı Çerhî | AHMET CAHİD HAKSEVER |
Görüntüle | ||
11 | TARİKA-İ HATM-İ AHZÂB (YAKUB-I ÇERHİ) | Ya'kûb-ı Çerhî | AHMET CAHİD HAKSEVER |
Görüntüle | ||
12 | TEFSİR-i YA'KÛB-I ÇERHÎ (YAKUB-I ÇERHÎ) | Ya'kûb-ı Çerhî | AHMET CAHİD HAKSEVER |
Görüntüle | ||
13 | EL-EHÂDÎSÜ'L-ERBA'ÛN (YAKÛB- ÇERHÎ) | Ya'kûb-ı Çerhî | AHMET CAHİD HAKSEVER |
Görüntüle | ||
14 | KISSA-I YETÎMNÂME (ŞEMS-İ ÂSÎ) | Şems-i Âsî | Doç. Dr. Fatih Bakırcı |
Görüntüle |