RİSÂLE DER MAKÂMÂT-I ERBA'ÎN (AHMED YESEVİ)
Dinî-ahlaki
Ahmed Yesevi (d. ?/? - ö. 562/1166)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Risâle der Makâmât-ı Erba'în Hoca Ahmed Yesevî'ye nisbet edilen Farsça küçük bir eserdir. Tasavvuf yolunda dervişin ulaşması ve aşması gereken kırk makamı ve kâideyi özet olarak ele almaktadır. Eserde "şeriat, tarikat, marifet ve hakikat" şeklinde dört bölüm ve bu dördünün de altında onar makam olmak üzere kırk mertebe sayılmıştır. Eserin bilinen tek yazma nüshası Kütahya, Tavşanlı İlçesi Zeytinoğlu İlçe Halk Kütüphanesi'ndedir (nr. 1056, vr. 112a-113a).

Ahmed Yesevî, Fakrnâme isimli Türkçe eserinde de dervişliğin kırk makam olduğunu söylemiş ve şeriat kısmındaki on makamı şöyle sıralamıştır: Önce Allah'ın varlığına, birliğine iman etmek. İkincisi namaz kılmak, üçüncüsü oruç tutmak, dördüncüsü zekat vermek, altıncısı tatlı dilli olmak, yedincisi ilim öğrenmek, sekizincisi Hz. Peygamber'in sünnetlerini yerine getirmek, dokuzuncusu iyiliği emretmek, onuncusu kötülükten sakındırmaktır. 

Ahmed Yesevî Risâle der Makâmât-ı Erbaîn isimli Farsça eserinde de şeriattaki on makamı şöyle sıralamıştır: 1. Makam: İman. Allah'a, meleklere, kitaplara, peygamberlere, kıyamete, kadere yani hayır ve şerrin Allah'tan olduğuna inanmaktır. 2. Makam: Müslüman olmaktır. Müslümanlığın beş şartı vardır. Birincisi namaz kılmak ve zekat vermektir. Ayrıca oruç tutmaktır... Ayrıca haccetmektir. 3. Makam: Boş sözlerden ve övünmekten dili korumaktır... 4. Makam: İlimdir. İlim aramak gerekir. 5. Makam: Evlenmektir. 6. Makam: Helal yemektir. 7. Makam: Hz. Peygamberin sünnetine (yoluna) riayet etmektir. 8. Makam: Allah'ın yarattıklarına karşı şefkat ve merhamet göstermektir. 9. Makam: Helal giymektir. 10. Makam: Nefsin isteklerinden uzak durmaktır. Yukarıdaki örneklere bakıldığında şeriat dairesindeki on makam Türkçe Fakrnâme ile Farsça Risâle'de büyük oranda benzerlikler göstermektedir. 

Eserin ikinci bölümü olan "Tarikat Makamları" da on mertebe ve kâide olarak ele alınmıştır. Bunlardan birincisi tevbedir. İkincisi saça makas vurmak yani dervişlik yoluna giriş (intisap) esnasında saçı kesmektir. (14. yüzyılda kaleme alındığı anlaşılan ilk dönem Yesevî kaynaklardan Hoca İshak'ın Hadîkatü'l-ârifîn isimli Türkçe eserinde de Yesevî yoluna bağlanmak isteyen dervişin şeyh tarafından saçının traş edildiği anlatılmaktadır.) Üçüncüsü mürit olmak, dördüncüsü korku ve ümit arasında olmak, beşincisi öfkeyi yenmek ve yok etmek, altıncısı halka hizmet etmek, yedincisi sepet (keşkül), makas ve kandil gibi eşyalara sahip olmak, sekizincisi Allah'ın rahmetinden ümitli olmak, dokuzuncusu kalbin huzurlu ve samimi olması, onuncusu dünyadan kalben uzaklaşmaktır. 

Farsça Risâle'deki bu on makam, Ahmed Yesevî'nin Fakrnâme'sindeki tarikat makamlarıyla karşılaştırıldığında yine büyük bir benzerlik görülmektedir. Bu durumda Risâle der Makâm-ı Erba'în Ahmed Yesevî'nin Türkçe olan Fakrnâme'sindeki kırk makama ait bilgilerin küçük değişikliklerle Farsça olarak tekrar yazılmış bir özeti mâhiyetindedir. 

Eserin yazma nüshası Necdet Tosun tarafından Türkçe'ye tercüme edilip makale ve ayrıca kitapta bölüm olarak yayımlanmıştır.         

Şairin biyografisi için bk. “Ahmed Yesevi.” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmed-yesevi

Eserden Örnekler


Hakikat makamları on tanedir:

1. Makam: Teslim olmak,

2. Makam: Yetmiş iki millete (herkese) tek göz ile bakmak, insanlar arasında ayrım yapmamak,

3. Makam: Gelen ekmeğin nereden geldiğini bilmedikçe yememek (helal gıdaya riayet etmek),

4. Makam: Yedi uzvunu Hak yolunda hizmete fedâ etmek,

5. Makam: Her hayvana saygılı olmak, öldürmemek. Yılan hariç. Çünkü "eziyet ve zarar vereni öldürün" diye hüküm vardır,

6. Makam: Manevî eğitim almak ve kalp gözüyle görmektir,

7. Makam: Dili korumaktır,

8. Makam: Allah'a yalvarmaktır,

9. Makam: Tevhid yani Allah'ın birliğini idrak etmektir,

10. Makam: Kalp gözünü açmak ve din ilimlerini iyi anlamaktır (Tosun 2017: 564-565).




Kaynakça


Ahmed Yesevî. Risâle der Makâmât-ı Erba'în. Kütahya: Tavşanlı İlçesi Zeytinoğlu İlçe Halk Kütüphanesi, nr. 1056, vr. 112a-113a. 

Eraslan, Kemal ve N. Tosun (2016). Yesevî’nin Fakr-nâmesi ve İki Farsça Risalesi. Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yay.

Tosun, Necdet (2017).  "Ahmed Yesevî'nin Yeni Bulunmuş İki Farsça Risâlesi", I. Uluslararası Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu. Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yay. 553-565.


Atıf Bilgileri


Tosun, Necdet. "RİSÂLE DER MAKÂMÂT-I ERBA'ÎN (AHMED YESEVİ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/risale-der-makamat-i-erba-in. [Erişim Tarihi: 17 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN-I HİKMET (AHMED YESEVÎ) Ahmed Yesevî Dr. HAYATİ BİCE
Görüntüle
2 RİSÂLE DER ÂDÂB-I TARÎKAT (AHMED YESEVÎ) Ahmed Yesevî Prof. Dr. Necdet Tosun
Görüntüle
3 FAKRNÂME (AHMED YESEVİ) Ahmed Yesevi Prof. Dr. Necdet Tosun
Görüntüle
4 MİR'ÂTÜ'L-KULÛB (SÛFÎ MUHAMMED DÂNİŞMEND) Sûfî Muhammed Dânişmend Prof. Dr. Necdet Tosun
Görüntüle
5 NESÂYİMÜ’L-MAHABBE MİN ŞEMÂYİMİ’L-FÜTÜVVE Ali Şîr Nevâyî Prof. Dr. Vahit Türk
Görüntüle
6 NEYNÂME-İ MEVLÂNÂ (YAKUB-I ÇERHÎ) Yakub-ı Çerhî AHMET CAHİD HAKSEVER
Görüntüle
7 RİSÂLE-İ ÜNSİYYE (YAKUB-I ÇERHÎ) Ya'kûb-ı Çerhî AHMET CAHİD HAKSEVER
Görüntüle
8 RİSÂLE-İ EBDÂLİYYE (YAKUB-I ÇERHÎ) Ya'kûb-ı Çerhî AHMET CAHİD HAKSEVER
Görüntüle
9 CEMÂLİYYE HAVRÂİYYE-ŞERH-İ RUBAÎ-İ EBÛ SAÎD EBU'L-HAYR (YAKUB-I ÇERHÎ) Ya'kûb-ı Çerhî AHMET CAHİD HAKSEVER
Görüntüle
10 ŞERH-İ ESMÂ-İ HÜSNÂ (YAKUB-I ÇERHÎ) Ya'kûb-ı Çerhî AHMET CAHİD HAKSEVER
Görüntüle
11 TARİKA-İ HATM-İ AHZÂB (YAKUB-I ÇERHİ) Ya'kûb-ı Çerhî AHMET CAHİD HAKSEVER
Görüntüle
12 TEFSİR-i YA'KÛB-I ÇERHÎ (YAKUB-I ÇERHÎ) Ya'kûb-ı Çerhî AHMET CAHİD HAKSEVER
Görüntüle
13 EL-EHÂDÎSÜ'L-ERBA'ÛN (YAKÛB- ÇERHÎ) Ya'kûb-ı Çerhî AHMET CAHİD HAKSEVER
Görüntüle
14 KISSA-I YETÎMNÂME (ŞEMS-İ ÂSÎ) Şems-i Âsî Doç. Dr. Fatih Bakırcı
Görüntüle