Abdülhalim Mamduh’un “Paşa-yı müşarün ileyhin suret-i muhtasarada terceme-i hâliyle icraât-ı hasenesi hakkında bazı mütalaâtı hâvîdir” notuyla yayımlanan Reşid Paşa isimli biyografik eseri. 1306 yılında Mahmut Bey Matbaası tarafından basılmış olup 15 sayfadır. Reşid Paşa’nın vefatından sonra Paşa hakkında herhangi bir eser kaleme alınmamasından vicdanen rahatsız olduğu için “mecelle” olarak da kabul edilebilecek bu eksik tercüme-i hâli kaleme aldığını söyleyen Abdülhalim Memduh, eserde Reşid Paşa’nın birtakım başarılarını dağınık bir anlatımla ifade etme yoluna gitmiştir. Reşid Paşa’nın 1215’te evkaf ruznamecisi Mustafa Bey’in oğlu olarak İstanbul’da dünyaya geldiği ve 1274’te vefat ettiği bilgisi dışında herhangi bir biyografik bilgiye rastlanmaz.

Yazar, ulaşamadığını söylediği çoğu belge dolayısıyla Paşa’nın eğitimi ve memuriyetleri de dâhil olmak üzere hayatına dair birçok noktayı karanlıkta bırakır. Memuriyete ilk başlangıcını bile rivayet olarak nakledilen bir bilgiye dayanarak haber verir (Abdülhalim Memduh 1306: 9). Abdülhalim Memduh’a göre zaten son dönemlerindeki siyasi başarıları daha önemli olduğundan bu bilgilere gerek de yoktur. Reşid Paşa’nın asıl önemli icraatı Tanzimat-ı Hayriye’nin ilanında görev alması, ilk resmî salnâmeyi neşretmesi, hukukun üstünlüğünü benimseyen bir siyaset izlemesi, bir diplomasi başarısı olarak Macaristan meselesinde esirleri talep eden Rusya ve Avusturya’ya esirleri vermemesi gibi olaylardır. Bununla birlikte en önemli vasıflarından biri de “bedia-perverliği”dir (1306: 8). Yazara göre ifadesindeki letafet ve vuzuhtan dolayı ona diplomattan ziyade edip demek de mümkündür. Paşa’nın Takvim-i Vekayi’ye yazdığı önsöz, Encümen-i Dâniş nutku ve Muharrerat isimli eseri de onun bir edip olduğuna delildir. Bu kısa eser Şinasi’nin Reşid Paşa’nın vefatı için yazdığı bir şiirle nihayetlendirilmiştir.

Abdülhalim Memduh’un biyografisi için bk. “Abdülhalim Memduh”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/abdulhalim-memduh