Hacı Ahmed Efendi adıyla ve/veya Ârif, Ârifî mahlaslarıyla kaynaklarda yer alan mutasavvıf şair Ârif Mehmed Efendi’ye ait olduğu düşünülen Türkçe manzum ve tasavvufî nitelikteki eser. Mehmed Efendi, Ravzatü’t-Tevhid’i yazmaya gördüğü bir rüya sonrasında karar verdiğini belirtmektedir. Rüyasında Kur’an-ı Kerim’in yedinci suresi olan Araf suresinin 143. ayetini yüksek sesle okur. Ancak ayetin sonunda değişiklik yapar. Uyandığında bu rüyanın da etkisiyle kendisinin “kimsenin bilmediği şeyler söyleyeceğini" düşünerek Ravzatü’t-Tevhid’i kaleme almaya karar verir. Eser içerisinde de eseri yazma gerekçelerini bu kapsamda ifade eder ve eserini hem Hakk’ın sırlarını hem de Araf suresinin 143. ayetini açıklamak için kaleme aldığını vurgular (Gündüz 2006: 25).

Tasavvufî nasihatnâme türünde bir eser olan Ravzatü’t-Tevhîd, klasik mesnevî tertibine uygun olarak giriş bölümü, konunun işlendiği bölüm ve bitiş bölümü olmak üzere üç ana bölümden oluşmaktadır. Eserde bu üç ana bölüm içerisine yerleştirilmiş ara bölümler ve kısımlar da bulunmaktadır (Gündüz 2006: 26-69; Hacı Ahmed Efendi 2014: 59-121). Bazı kaynaklarda eserin 1540’ta (Cunbur 2002: 432); bazı kaynaklarda ise 1525-1526 yılında başlanan yazımının 10 yıl sürdüğü ve 943/1536-1537 (Gündüz 2006: 26; Hacı Ahmed Efendi 2014: 47, 121) yılında tamamlandığı belirtilmektedir.

Kezban Gündüz tarafından (2006: 125-127), mesnevi tarzında kaleme alınan Ravzatü’t-Tevhîd üzerine doktora çalışması yapılmıştır.  Bu çalışmada eser, 6143 beyitten oluşmuştur. Bunların 67’si mesnevi, 31’i gazel, 15’i kaside, 3’ü murabba nazım şekliyle söylenmiş toplam 116 parça şiirden oluştuğu ifade edilir. Eserde farklı bölümlerde (Fâʻilâtün/Fâʻilâtün/Fâʻilün), (Mefâʻîlün/Mefâʻîlün/Feʻûlün), (Feʻûlün/Feʻûlün/Feʻûlün/Feʻûl), (Mefʻûlü/Fâʻilâtün/Mefʻûlü/Fâʻilâtün), (Müfteʻilün/Müfteʻilün/Fâʻilün) gibi aruzun farklı kalıpları kullanılmıştır (Gündüz 2006: 84).

Şair eserinde insanlara kurtuluşa erebilmeleri için gerekli hakikati ve ona ulaşmak için neler yapmalarını gerektiğini göstermeyi amaçlamaktadır. Bu kapsamda tasavvufu araç olarak görmekte ve tasavvufun özüne de değinmektedir. Ancak anlatımında düşüncelerini doğrudan söylemek yerine zaman zaman eserin Mantıku’t-Tayr’la arasında benzerlik kurulmasına sebep olan çeşitli sembolik hikâyeleri kullanmaktadır (Cunbur 2002: 432; Gündüz 2006: 116; Hacı Ahmed Efendi 2014).

Ârif Mehmed Efendi’nin biyografisi için bk. “Ârif Mehmed Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/arif-mehmed-efendi