Muhammed Şerîfî’nin pendname türündeki dinî-ahlâkî mesnevisi. Şerîfî’nini en önemli eseridir. 1226/1811 yılında tamamlanan eser, Diyarbakırlı Ahmed Mürşid Efendi’nin Pend-i Mürşidî adlı eserine nazire olarak kaleme alınmıştır. Pend-i Gülistân, nasihatname türünde olup mesnevi nazım şekliyle yazılmıştır. Eserin mesnevî kısmı 11622 beyit olup eserin bölümleri mesnevi nazım şeklinin genel özelliğine uygun olarak belli bir sıraya göre dizilmiş; giriş kısmındaki dört bölümde “tevhid, na‘t ve sebeb-i te’lif” konularına yer verilmiştir. Bu bölümlerde şair, Allah’ın varlığından ve birliğinden bahsettikten sonra sırasıyla Hz. Muhammed’e, dört halifeye ve Osmanlı Devleti’ne övgüde bulunmuş; daha sonra da eserini niçin, nasıl, nerede ve ne şekilde kaleme aldığını anlatmıştır.

Asıl konuların işlendiği doksan üç bölüm “Mebhas-i Îmân” adındaki bölümle başlamaktadır. Bu bölümlerin başlıkları ve vezinleri belirtilmiş, konular iman bahislerinden başlamak suretiyle şairin kendi tercihi doğrultusunda sıralanmıştır. Pend-i Gülistân’ın sonuç kısmı “Tetimme-i Kitâb” başlığını taşımaktadır. Şerîfî, bu bölümde eserinin kıymetinin anlaşılması için Allah’a dua etmekte ve eserin bitiş tarihini belirtmektedir. Bu şekliyle Pend-i Gülistân’ta toplam doksan sekiz bölüm yer almaktadır. Pend-i Gülistân’da klâsik Türk edebiyatındaki dinî türlerden “besmelename, tevhid, na‘t, münacat, nasihatname, mevlid, mi‘raciye, ramazaniye, bayramiye/ıydıye, medhiye, siyasetname, mahşername” gibi türlere örnek gösterilebilecek manzumeler yer almaktadır. Şüphesiz ki bunlar içinde en belirgin olanı eserin adından da anlaşılacağı üzere “nasihat-nâme” türüdür.

Şerîfî, eserini dinî-ahlâkî konularda insanlara öğüt vermek, onların bu konulardaki eksikliklerini gidererek dünya ve ahiret mutluluklarına vesile olmak için kaleme almış; eserinin hemen her bölümünde bu amacına hizmet edecek bilgi ve nasihatlere yer vermiştir. Pend-i Gülistân’da en çok kullanılan ikinci tür “münacat”tır. Şair, eserinde bu türden hem mesnevi hem de kaside ve musammat şeklindeki manzumelerinde yararlanmıştır. Eser, bir nasihatname örneği olması yanında dinî pek çok konuyu ihtiva etmesiyle manzum bir akaidname ve ilmihal kitabı hüviyeti de göstermektedir. Ayrıca şair, eserinde dönemin tarihî ve siyasî olaylarına, padişahla ve diğer idarecilerle ilgili çeşitli tespitlere ve eğitim gördüğü yer olan Erzurum ile yaşadığı muhit hakkındaki bazı izlenimlere de yer vermiştir.

Pend-i Gülistân’da mesnevî dışında başka nazım şekilleri de kullanılmıştır. Bunların başında kasideler (61) yer almaktadır. Eserde bazı kasideler başlıksız olarak kaleme alınmıştır. Ayrıca kasidelerin bir kısmı “kıt‘a-i kebîre (4)” nazım şekline, bir kısmı ise -birim olarak bentlerden yararlanılarak- “muhammes (10), murabba‘ (3) ve müseddes (4)” nazım şekillerine karşılık gelecek şekilde yazılmıştır. Pend-i Gülistân, aruzun vezninin üç bahri ile kaleme alınmış ve kullanılan kalıplar bölüm başlarında belirtilmiştir. Ancak, eserin giriş kısmı mahiyetindeki ilk dört bölüm ile dördüncü bölümün sonundaki bir kıt‘a-i kebirede -sonraki bölümlerden farklı olarak- aruz vezninin hangi kalıbının kullanıldığı şair tarafından belirtilmemiştir. Pend-i Gülistân’ın mesnevî kısmında aruzun “hezec” bahrinden “mefâ‘îlün mefâ‘îlün fe‘ûlün” kalıbı, “recez” bahrinden “müstef‘ilâtün müstef‘ilâtün” kalıbı ve “remel” bahrinden “fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilün” kalıbı kullanılmış; kaside ve kıt‘a-i kebirelerde ise yine bu üç bahirde yer alan farklı kalıplardan yararlanılmıştır.

Pend-i Gülistân’ın tespit edilebilen üç nüshası bulunmaktadır. Bunlar; Erzurum İl Halk Kütüphanesi Nüshası (Arşiv nu. 25 Hk 15455) Millî Kütüphane Nüshası (Arşiv nu. 06 Mil Yz A 3314) ve Galip Yüce Nüshası’dır. Eserler ilgili olarak bir doktora tezi hazırlanmış ve bir de makale yayımlanmıştır (Kiremitçi 2009, 2017).

Şairin biyografisi için bk. “Şerifî, Muhammed”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/serifi-muhammed