PEND-İ ADNÎ (ADNÎ, RECEB DEDE)
manzum nasihat-nâme
Adnî, Receb Dede (d. ?/? - ö. 1100/1689)

ISBN: 978-9944-237-87-1


17. yüzyıl şairlerinden Mevlevi şeyhi Adnî Receb Dede’nin nasihatnâme türündeki eseridir. 210 beyitten meydana gelen Pend-i Adnî, aruzun "fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilün" kalıbıyla kaside nazım şekliyle yazılmıştır. Kaynaklar Adnî Receb Dede’nin bu eserinden bahsetmemektedir. Sadece Sadettin Nüzhet Ergun, Adnî’nin eserlerini anlatırken bu kasidenin matla beytini vererek, “başka bir mecmuada, Adnî Efendi hazretlerin kasidesidir, serlevhasıyle…, 206 beyitlik bir manzume kayıdlıdır. Bu kasidenin de Mevlevî Adnî’ye aid olması ihtimal dahilindedir.” şeklinde bilgi vermektedir (Ergun 1945: 257).

Adnî’nin bu manzumesinde pendnâmelerin genel yazılış amacına uygun olarak, dinî-tasavvufî öğütler yer almakta ve bu öğütler ayet ve hadislere dayandırılmaktadır. Ayrıca kelâm-ı kibar türünden bazı sözleri de nazmetmiştir. Şair, eserin ilk beyitlerinde bu durumu kendisi de ifade ederek, sözlerin aslında kendisine ait olmadığını, ayet, hadis ve kelâm-ı kibar incilerini hikmet arayanlara nazmederek, hediye olarak sunduğunu söyler. Adnî pendnâmesinde insanın yaratılış sebebini izah eder ve onun en güzel şekilde yaratıldığını anlatır. Dünyanın gelip geçiciliğinden, asıl maksadın ahireti kazanmak olduğundan bahseder. Şairin üzerinde en çok durduğu konu ise “ilim” dir. İlmin önemine dikkat çekerek ilimle amel etmenin gereğini vurgular. İtikat ve tasavvufu anlatır, tasavvufun ne olduğu üzerinde durur, tarikat şeyhinde olması gerek vasıfları sayar. Hz. Muhammed’in ahlâkı ile ahlâklanmak gerektiğini söyleyerek, bazı davranışlarından örnekler verir. Manzumenin sonunda da tekrar tasavvufî prensipleri açıklayarak öğütlerde bulunur.

Pend-i Adnî devrine göre ve şairin kendi üslubuna nazaran daha sade bir dille yazılmıştır. Adnî medrese tahsili gören, Farsça şiir yazabilecek kadar da bu dile hâkim bir şair olmasına rağmen manzumesindeki pek çok söyleyiş sözlüğe ihtiyaç duymadan anlaşılabilecek niteliktedir. Adnî’nin sanat kaygısından uzak külfetsiz bir şekilde kaleme aldığı Pend-i Adnî’de özün önemli olduğu ve ön plana çıktığı görülmektedir.

Kütüphane kataloglarında Kasîde Fi’t-Tasavvuf, Manzûme-i Adnî (Nazm-ı Dürer), Kasîde-i Adnî, Pend-i Adnî Efendi, Tergibât-ı Adnî şeklinde değişik isimlerle kayıtlı bulunan eser, Zehra Göre'nin doktora tezinde incelenmiş ve tam metni verilmiştir (2004: 684-707).

Şairin biyografisi için bk. “Adnî, Receb Dede”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/adni-receb-dede

Eserden Örnekler


Zümre-i merde-nihâd-ı cühelâ ‘âlimile

Hîç müsâvî ola mı didi kelâmında Hudâ


Evvelâ nâzil olan âyet-i ikrâ ‘dur kim

İsm-i Rabb üzre anı kıldı mukaddem Mevlâ


Fazl-ı ‘âlim nicedür ‘âbid ile didi resûl

Ümmetimden recul-i ahkar ile ben meselâ


Didi a’mâl-i kesîre ola cehlile kalîl

‘Ameli cüz’î bulur ‘ilmile teksîr u bahâ


Bâ’is-i ‘ismet-i ümmet ‘ulemâdur didi hem

Ümmetüm hâlik olup olmasa sınf-ı ‘ulemâ


Hem rivâyet olınur vezn ola yevmü’l-mizân

Şol midâd-ı ‘ulemâyile dimâ’-i şühedâ


Dahı bir yerde buyurdu ‘ulemâya didi Hak

Sizi evvel bilip itdüm yine ‘ilmüm i’tâ


Sizde vaz’ itmedüm ‘ilmi ki ‘azâb eyleyeyüm

Cümlenüz ma’firet itdüm kılup ihsâna sezâ


Oldı âsârile sâbit ‘ulemâ-yı ümmet

Eşref-i ehl-i behişt oldugı bî-reyb ü merâ


Ba’s olur iki melek kabrine ta’lîm eyler

Fevt olan tâlib-i ‘ilme didi tâ rûz-ı cezâ


Taht-ı akdâmına ferş eyleyeler ecnihasın

Râh-ı tullâba varup hayl-i melek lâ-yuhsâ


Ki ‘il[i]mdür sebeb-i halk-ı nizâmü’d-dâreyn

Bâ’is-i neşr-i kütüb merdümek-i arz u semâ


Ne şerefdür ki sabî vakt-i şürû’ında ana

Vâlideyninden olur cümleten esâm-ı Hudâ


Ki ‘il[i]m virdi şeref ehline ol mikdâr kim

Görmedi mis[i]lin anun ümerâ fi’d-dünyâ


‘Ulemâdur çü nebiyyûn-ı benî İsrâ’il

Enbiyânun didi vârisleridür hem ‘ulemâ (Göre 2004: 688-689)

Kaynakça


Göre, Zehra (2004). Adnî Receb Dede, Hayatı ve Eserleri. Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.

Ergun, Sadettin Nüzhet (1945). Türk Şairleri. C. I. İstanbul: Bozkurt Matbaası

Atıf Bilgileri


GÖRE, ZEHRA. "PEND-İ ADNÎ (ADNÎ, RECEB DEDE)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/pend-i-adni. [Erişim Tarihi: 07 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (ADNÎ, RECEB DEDE) Adnî, Receb Dede Prof. Dr. ZEHRA GÖRE
Görüntüle
2 NAHL-İ TECELLÎ (ADNÎ, RECEB DEDE) Adnî, Receb Dede Prof. Dr. ZEHRA GÖRE
Görüntüle
3 ŞERH-İ KASÂ'İD-İ URFÎ (ADNÎ, RECEB DEDE) Adnî, Receb Dede Prof. Dr. ZEHRA GÖRE
Görüntüle
4 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
5 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
6 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
7 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
8 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
9 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
10 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
11 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
12 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
13 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle