OSMANLI MEŞAHİR-I ÜDEBASI: BİRİNCI DEFTER MUALLİM NACİ (İSMAİL HAKKI ALİŞANZADE)
biyografi
İsmail Hakkı (Alişanzade) (d. 1871 - ö. 13 Mart 1944)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Muallim Naci'nin ölümünden iki yıl sonra (1311/ 1894) yazılan tenkitli çalışma. İsmail Hakkı eseri; dil ve sözlük çalışmaları ile öne çıkan, şairliği geri planda kaldığı düşünülen Naci’nin bu yönünü ortaya koymak anlayışıyla kaleme alır. İsmail Hakkı değerlendirmesine, Naci’nin zamanın büyük şairi olduğunu ancak Şinasi ve haleflerinin estirdiği yenilik rüzgârını eserlerinde  yansıtamadığını söyleyerek başlar.  İsmail Hakkı’ya göre, Naci aslında tarz-ı kadimin bir temsilcisi olmamasına rağmen yanlış anlaşılmalarla erbâb-ı kalem ortasında yapayalnız kalmıştır.  Naci’nin şiirlerine ilham veren şeyin ise kalbi, zihni, zekâsı ve hayat hikâyesi olduğunu ileri sürerek döneminin önemli şairleri arasında yer almaya hak kazandığını dile getirir. Şiirlerindeki ciddiyet ve hakikatin de adını uzun süre unutturamayacağını belirtir. Naci’nin şiirinin kaynaklarına değinen İsmail Hakkı, “kudema-yı üdebâdan” “epiküryen” bir şair olarak tanımladığı Bâkî’yi ilk sıraya yerleştirir. Bâkî’nin şiirindeki tabiat güzelliklerinin, Şarkın zevk ve kültürünün dışına çıkan ilhamının, birbirine tezat duygu ve nesneleri yan yana getirmesinin Naci üzerinde etkili olduğunun altını çizer. Naci’yi, Şarkın zevk ve kültürü içine yerleştirirken onun Batı şiirinin ses ve söyleyiş özelliğini taklit etmediğini ancak yaptığı çevirilerle Batı şiirini bildiğini de göz önüne getirir. Naci’den yola çıkarak Batı edebiyatını taklit meselesini tartışmaya açan İsmail Hakkı, edebî eserlerin oluşumu ve toplumla ilişkisi üzerinde durur. Edebî eserin maksadının “talim ve terbiye” olduğunu  vurgulayan İsmail Hakkı, tekrar Naci’ye dönerek onun beğendiği şiirlerini ve bunların kendinde uyandırdığı hisleri açıklamaya çalışır. İsmail Hakkı’ya göre Naci’nin en güzel ve en güzide şiirleri Âteşpâre’de  toplanır. Naci’nin diğer şiir kitapları olan Fürûzân, Şerâre ve Sünbüle’de bulunan bir iki gazeli hariç şiirleri pek de başarılı değildir.  Buna karşılık İsmail Hakkı Naci’nin bu gazellerle, edebiyat mahfili oluşturduğunu ifade eder. İsmail Hakkı, Naci’nin eski edebiyatı savunan bir şair olarak isimlendirilmesinin haksızlığına değinip onun bir Divan şairi olarak değil ancak bu şiirin sesini bugüne taşıyan ve “imtidad”a önem veren klasik bir şair olarak değerlendirilmesi öne sürer. İsmail Hakkı bu düşüncesiyle, Batı edebiyatını taklit eden ve geleneğe karşı duran yeni edebiyat taraftarlarının karşısında yer alır. Onlara Naci’nin hem Doğu hem de Batı edebiyatını çok iyi bildiğini ve kendine özgü bir şiir anlayışı geliştirdiğini söyleyerek genel bir anlayışın dışına çıkar. Bu övücü değerlendirmelerinin yanı sıra, Naci’nin gazellerine de dikkat çekerek birtakım klişe anlatımlarının yeni bir ses ve söyleyişi yakalayamadığına işaret eder. İsmail Hakkı, eser boyunca sadece şiirleri çözümlemekle kalmaz, “taklit”, “idil/pastoral şiir” ve “klasik” gibi kavramlarla da ilgili görüşlerini belirterek edebiyata “eğitici” bir rol yüklediğini göz önüne getirir.

Alişanzade İsmail Hakkı'nın biyografisi için bk. "İsmail Hakkı (Alişanzade)", Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ismail-hakki-alisanzade

Eserden Örnekler


Nâcî Efendi, şübhe yoktur ki zamanımızın en ziyâde şâyân-ı tedkîk şu’arâsından biridir. Tarafdârân mesleğini vaktiyle kazanmış olduğu cihetle tahavvülât-ı zamana tâbi’ olan hevesât-ı edebiyye, kendi eserleri hakkında bir gûne tagayyür husûle getirememiştir. Şinâsi ile haleflerinin küşâd ettikleri mekteb-i cedîdin neşrettiği esâs-ı ta’lîm-i edeb tarz-ı atîk mültezimlerine karşı efkâr-ı umûmiyyede rağbet kazansın kazanmasın kendisince bir ehemmiyeti yoktu. Nâcî Efendi lisân ve edebiyâtını kendi talebesine yine kendisi, tedrîs ederdi. Bir zaman oldu ki merhûm, mülâhazasız harekât ile lüzûmsuz birtakım nazariyelere ilkâ-yı nefs eden ve mâzînin takdîr etmediği gibi müstakbelin de kabûl  etmek istemediği mesleklere tehâlük gösteren erbâb-ı kalem ortasında yapayalnız kaldı (Alişanzade 1894: 9-10). 


Kaynakça


Alişanzade İsmail Hakkı (1311/1894), Osmanlı Meşâhîr-i Üdebâsı: Muallim Nâcî Efendi, (Haz: Nilüfer İlhan), İstanbul: Nişan Berberyan Matbaası.


Atıf Bilgileri


Ilhan, Nilüfer. "OSMANLI MEŞAHİR-I ÜDEBASI: BİRİNCI DEFTER MUALLİM NACİ (İSMAİL HAKKI ALİŞANZADE)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/osmanli-mesahir-i-udebasi-birinci-defter-muallim-naci-ismail-hakki-alisanzade. [Erişim Tarihi: 15 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 MÜNTAHABÂT-I TERÂCİM-İ MEŞÂHİR (İSMAİL HAKKI) İsmail Hakkı (Alişanzade) Dr. Salih Koralp Güreşir
Görüntüle
2 SEVDA-YI HAZAN YAHUD TAHASSÜR (İSMAİL HAKKI) İsmail Hakkı (Alişanzade) Araş. Gör. Dr. Hakan Soydaş
Görüntüle
3 14. ASRIN TÜRK MUHARRİRLERİ: BİRİNCİ DEFTER AHMED MİDHAT EFENDİ (İSMAİL HAKKI) smail Hakkı (Alişanzade) Dr. Salih Koralp Güreşir
Görüntüle
4 14. ASRIN TÜRK MUHARRİRLERİ: İKİNCİ DEFTER EKREM BEY (İSMAİL HAKKI ALİŞANZÂDE) İsmail Hakkı (Alişanzade) Dr. Salih Koralp Güreşir
Görüntüle
5 14. ASRIN TÜRK MUHARRİRLERİ: ÜÇÜNCÜ DEFTER CEVDET PAŞA (İSMAİL HAKKI) İsmail Hakkı (Alişanzade) Dr. Salih Koralp Güreşir
Görüntüle
6 14. ASRIN TÜRK MUHARRİRLERİ: DÖRDÜNCÜ DEFTER ŞEMSEDDİN SAMİ BEY (İSMAİL HAKKI) İsmail Hakkı (Alişanzade) Dr. Salih Koralp Güreşir
Görüntüle
7 MUASIR ŞAİRLERİMİZ (İSMAİL HAKKI) İsmail Hakkı (Alişanzade) Dr. Salih Koralp Güreşir
Görüntüle
8 İKİ HAKİKAT (İSMAİL HAKKI) İsmail Hakkı (Alişanzade) Diğer Nursel KAVAK
Görüntüle
9 TALİHSİZ (İSMAİL HAKKI) İsmail Hakkı (Alişanzade) Akın ZENGİN
Görüntüle
10 MÎZÂNÜ'L-BELÂGA (ABDURRAHMAN SÜREYYÂ) Abdurrahman Süreyyâ, Mîrdûhî-zâde Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
11 SÜNÛHÂT (ABDÜLVEHHÂB) Abdülvehhâb, Bolulu Dr. Öğr. Üyesi Adem Özbek
Görüntüle
12 BELÂGAT-I LİSÂN-I OSMÂNÎ (AHMED HAMDİ) Ahmed Hamdi, Şirvânî Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
13 LUGAT-I KÂMÛS (AHMED LÜTFÎ) Ahmed Lütfî Efendi Diğer Hamza Havuz
Görüntüle
14 LEHCE-İ OSMÂNÎ (AHMET VEFİK PAŞA) Ahmed Vefîk Paşa Diğer Hamza Havuz
Görüntüle
15 ISTILÂHÂT LÜGATİ (YENİŞEHİRLİ AVNÎ) Avnî, Yenişehirli Dr. Bihter Gürışık Köksal
Görüntüle
16 BELÂGAT-I OSMÂNİYYE (CEVDET PAŞA) Cevdet Paşa, Ahmed Cevdet Paşa, Lofçalı Prof. Dr. Mücahit Kaçar
Görüntüle
17 HADÎKATÜ'L-BEYÂN (HACI İBRÂHİM EFENDİ) Hakkı, Hacı İbrâhim Hakkı Efendi Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
18 SEFÎNETÜ’L-İNŞÂ (HÂLET) Hâlet, İbrâhim Hâlet Bey, İstanbullu Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
19 SEVDÂ-YI NİHÂN (HÂLİD) Hâlid, Yenişehirli-zâde Hâlid Eyyûb Bey Doç. Dr. Macit Balık
Görüntüle