- Yazar Biyografisi (TEİS)
Nurmuhammed Andalıp - Madde Yazarı: Dr. Emrah Yılmaz
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Çağatay
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:18. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Derleme
- Türü/Formu:Destan
- Yayın Tarihi:15/01/2023
OĞUZ-NÂME / OGUZNAMA
manzum destanî mikâyeNurmuhammed Andalıp (d. ?/1710 - ö. ?/1770)
ISBN: 978-9944-237-87-1
İlk destan şairi, tahmis ustası, edebiyat tarihçisi ve tercüman vasıflarıyla öne çıkan klasik dönem Türkmen edebiyatının öncü isimlerinden Nurmuhammed Andalıp'ın (d. ?/1710 - ö. ?/1770) tarih konulu eseri. Kısa bir giriş ve 12 bölümden oluşan manzum Oğuznâme örneği olan bu eser, 8. bölüm dışında beyitlerle yazılmıştır. 1. ve 12. bölüm gazel, diğerleri mesnevi tarzında kafiyelenmiştir. Girişte verilen şecereye göre Nuh, Adem’in 10. oğludur. Nuh’tan Yafes, Yafes’ten Türk, Türk’ten Oğuz Han dünyaya gelmiştir. Oğuz-nâme’nin bölümleri şöyledir: 1. Oguzhannıň It Barak Han Birlen Söveş Kılganı, 2. Kıpcak Hannıň Togulgan, 3. Çingiz Han Destanı, 4. Oguzhannıň It Barak Handan Ar Alganı, 5. Oguzhannıň Garahıtaynı Alganı, 6. Oguzhannıň Öz Ilige Kayıtganı, 7. Oguzhannıň Saltanat Basgançagıga Yetgeni, 8. Tamgalar Hakında Halayıknıň Aytganı, 9. Oguzhannıň Şam-Şerifge Barganı, 10. Oguzhannıň Hakanlıgını Ogullarıga Tabşırganı, 11. Oguzhannıň Ogullarıga Pent-Nesihat Kılganı, 12. Andalıpnıň Yitgen Oguz Hatıga Matam Mersiyesi (Bekmıradov 1987: 105-112).
Türkmenlerin “nesil başı” diyerek takdim ettiği Oğuz Han, yaptığı cenkler ve ülkeyi adaletle yönetimini gelecek kuşaklara aktarmak için bir kitap yazılmasını emreder. Sözü edilen kitap sonraki kuşaklarca “Oğuz-nâme” olarak adlandırılmıştır (Godarov 2001: 2). Oğuzların anlatıldığı bu terim etrafında bugün Türk dünyasında sıkça kullanılan "Oğuznâmecilik geleneği" oluşmuştur. Bekmıradov en eski Oğuznâme’nin Ulu Han Ata Bitikçi tarafından yazıldığını ve 8. yüzyılda Arapçaya tercüme edildiğini belirtir (Bekmıradov 1987: 17). Dolayısıyla Oğuz Han’ın kahramanlıklarının işlendiği “Oğuz Kağan Destanı” da dâhil Oğuz boylarıyla ilgili tarihi anlatılar, rivayetler "Oğuznâme" teriminin kapsamına girmektedir. Bu bağlamda Aşkabat’taki Salar Baba Oğuz-nâmesi ile Sans-Petersburg’daki Dânâ Ata Oğuz-nâmesi Türkmenlerin sözlü gelenekten zamanla yazılı geleneğe aktardığı iki önemli tarihî kaynak niteliğindedir. Andalıp Oğuz-nâmesi ise tarihî kaynaklar üzerine inşa edilmiş edebî bir eserdir. Bu niteliği sebebiyle Türkmencede poema (edebî-tarihî eser) türü içerisinde ele alınmıştır.
Andalıp Oğuz-nâmesi'ni farklı kılan özelliği Oğuz Türkmen (Orhon Göktürk) alfabesinden bahsetmesidir (Söyegov 2014: 14). Bekmıradov, Andalıp’ın kaybolan Oğuz alfabesine yazdığı mersiyeyi dikkate alıp Arapların Orta Asya’yı ele geçirmesiyle birlikte eski Türk alfabesinin Arapçanın etkisinde kalarak unutulduğunu ileri sürer (Bekmıradov 1987: 58-59). Andalıp’ın "çistan" türünde kaleme aldığı 8. bölümde, Oğuz alfabesi 24 şekil doğuran bir kıza benzetilir. Ona göre Oğuz Han, her boya bir damga ve damgayı temsil eden bir harf vermiştir. Araştırmacılar, Şeydayi ve Şakandi gibi şairlerin Oğuz alfabesinin 25 işaretten oluştuğu görüşünü ise ilave bir işaretin Oğuz Han’a ait olmasıyla izah eder (Mämmetjumayev ve Täcimov 2011: 36).
Andalıp tarafından yazılmış orijinal el yazma nüshası elde olmamakla birlikte eserin Türkmenistan Millî El Yazmaları Enstitüsü’nde kayıtlı 158, 875, 1373 arşiv numaralı üç nüshası mevcuttur (Asker 2011: 27). 1929’da istinsah edilmiş Andalıp Oğuz-nâmesi üzerine ilk çalışma 1948’de M. N. Hıdırov tarafından yapılmıştır. Mütakip çalışmalar 1967’de H. G. Göroglı ve 1975’te T. Nepesov tarafından neşredilmiştir (Bekmıradov 1987: 6-8). Hıdırov’a göre Andalıp bu eserini oluştururken Ebulgazi’nin Şecere-i Terâkime’sinden, Firdevsi’nin Şeh-nâme’sinden ve Rabguzi’nin Kısasü’l-Enbiya adlı eserlerinden esinlenmiştir (Aça 2013: 79). Eser yayımlanmıştır (Aça 2013).
Eserden Örnekler
Andalıp’ın Yiten Oğuz Alfabesine Yazdığı Matem Mersiyesi
Bir asmanı-bela inip nahandan
Yuvutdı ol dürri-gımmat bahanı
Tirilikde zerur ol bizge candan
Oguz övlatınıň ruhı-rovanı
Egerçe Nuh yaşın berdi avvalı
Takı bermiş bu gün badı-hazanı
Ki bizge ança yıl turganıň ulı
Bela sançgan imiş tiri-kazanı
Anı ret eylemek emri-mahalı
Mähv olmas tiydi anıň yazganı
Birev ret kılmakka bolsa mecalı
Kim ol merdud hem ilniň azganı
Yaşıň üç miňden aşıp törtge mündi
Bu yaşda çekmediň renci-ızanı
Oguz övlatıdan ayrıldıň indi
Ki bizlerge köyup matam-gazanı
Seni asmanı-aždarha yuvıtdı
Sen ol Yunus girip tutdıň mekanı
Cemalıňdan cahan köňlün sovıtdı
Men oldum Andalıp - vasfıň yazganı (Bekmıradov 1987: 122-123).
Kaynakça
Aça, Mustafa (2013). Oğuznamecilik Geleneği ve Andalıp Oğuznamesi. Konya: Kömen Yay.
Asker, Ramiz (2011). “350 Yıldır Şakıyan Bülbül”, Kardeş Kalemler, 54: 19-33.
Bekmıradov, Ahmet (1987). Andalıp Hem Oguznamaçılık Däbi. Aşkabat: Ilım Yay.
Godarov, Rahmanberdi (2001). Oguznama. Aşgabat: Türkmenbaşı Adındakı Türkmenistan Milli Golyazmalar Institutı Yay.
Mämmetjumayev, Araznepes ve Täcimov, Akmırat (2011). Gadımı Türkmen Edebiyatı. Aşkabat: Türkmen Dövlet Neşeriyat Gullugı Yay.
Söyegov, Mıratgeldi (2014). “Eski Türkmence Şiir Olarak İki ‘Oğuznâme’ Metni ve Yazarları”. Akademik Bakış Dergisi, 40: 1-15.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | LEYLİ-MECNUN (ANDALIP) | Nurmuhammed Andalıp | Doç. Dr. soner sağlam |
Görüntüle | ||
2 | YUSUP-ZÜLEYHA (ANDALIP) | Nurmuhammed Andalıp | Doç. Dr. soner sağlam |
Görüntüle | ||
3 | BABA RÖVŞEN | Nurmuhammet Andalıp | Doç. Dr. soner sağlam |
Görüntüle | ||
4 | ZEYNELARAP | Nurmuhammed Andalıp | Doç. Dr. soner sağlam |
Görüntüle | ||
5 | RİSÂLE-İ NESÎMÎ (ANDALIP) | Nurmuhammet Andalıp | Dr. Emrah Yılmaz |
Görüntüle | ||
6 | VAGZ-I AZAD | AZADI, Dövletmemmet | Doç. Dr. soner sağlam |
Görüntüle | ||
7 | BEHİŞTNAMA | Azadı, Dövletmemmet | Doç. Dr. soner sağlam |
Görüntüle | ||
8 | HEKAYAT (AZADI) | AZADI, Dövletmemmet | Doç. Dr. soner sağlam |
Görüntüle | ||
9 | BEŞ NAMAZ | Azadı, Dövletmemmet | Doç. Dr. soner sağlam |
Görüntüle | ||
10 | DÎVÂN (ARŞÎ) | Arşî, Hoca Cahân (Yakup) | Prof. Dr. Adem Öger |
Görüntüle | ||
11 | DÎVÂN (GAYIBI) | Gayıbı, Mahmut | Doç. Dr. soner sağlam |
Görüntüle | ||
12 | KÜLLİYÂT-I MESNEVÎ-Yİ HARÂBÂTÎ | Harâbâtî, Muhemmed Binni Abdulla | Prof. Dr. Adem Öger |
Görüntüle | ||
13 | MANTIKU'T-TAYR (HOTENÎ) | Hotenî, İbrahim | Prof. Dr. Adem Öger |
Görüntüle | ||
14 | TEZKİRE-İ ARSLANHAN | Kâsımî | Prof. Dr. Adem Öger |
Görüntüle | ||
15 | DÎVÂN (MEHZÛN) | Mehzûn, İsmail | Prof. Dr. Adem Öger |
Görüntüle |