Ârif mahlaslı şairin kaleme aldığı manzume. Eserin bir nüshası Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, İbrahim Efendi Bölümü, 355/2 numarada kayıtlı Külliyât’ın 72b-87a sayfaları arasındadır. Ayrıca metnin Milli Kütüphane, Yazma Eserler, 3529 numarada 68b-74b, 10a-16a ve Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi, 167/2 numarada 33b-43a, 69b-70b sayfaları arasında iki nüshası daha bulunmaktadır. Son kısmında 841/1437-38 yılında telif edildiği belirtilen metin, mesnevi nazım şekliyle ve aruzun fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilün kalıbıyla kaleme alınmıştır. “Hâtimetü'l-Kitâb” bölümünde manzumenin 368 beyit olduğu belirtilmişse de beyit sayısı 369'dur (Tunç 1996: 40).

Ârif, Nüsha-i Âlem'e Allah’ı zikirle başlar, ardından vahdet ve Hz. Muhammed’in makamı gibi konulara değinir. İnsanın, Cebrail’in bile eremeyeceği makama ulaşabileceği, aslının cevher olduğu, gökte ve yerde bulunan her şeyin insanda bulunduğu, tüm bunların beyan edileceğini belirterek konuya girer. Eserin başlığına uygun olarak âlemin bir nüshası olan insanı şerh eder ve âlemde bulunan her şeyin insanda bir karşılığı olduğunu söyler. İnsanın gökteki karşılıklarını verdikten sonra yerdeki karşılıklarından bahseder. Yedi göğün, on iki burcun, Arş’ın, Levh’in, Kalem’in, Kürsî’nin, cennetin ve cehennemin, gökteki meleklerin, yedi seyyarenin; yeryüzündeki dağların, madenlerin, ırmakların, toprağın, taşın, bitkilerin, doğunun, batının, mezarın, ateşin, acı suyun, deniz suyunun vs. insandaki karşılıklarını zikreder. “Hâtimetü'l-Kitâb” bölümünde eserin adını “Nüsha-i Âlem” koyduğunu açıklar, bir kez daha metnin konusuna değinir, yazım tarihini ve beyit adedini bildirerek manzumeye son verir (Tunç 1996: 41-42; Elveren 2001: 29).

Nüsha-i Âlem üzerine Semra Tunç içinde şairin diğer eserlerinin de yer aldığı bir doktora tezi (1996), Abdurrahim Elveren ise bir yüksek lisans tezi (2001) hazırlamıştır.

Şairin biyografisi için bk. “Ârif”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/arif-mdbir