NİGÂRİSTÂN TERCÜMESİ (ŞEYHÜLİSLÂM YAHYÂ)
manzum-mensur tercüme
Şeyhülislâm Yahyâ (d. 969/1561-ö.1053/1644)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Klâsik Türk edebiyatının önde gelen şairlerinden Şeyhülislâm Yahyâ’nın Kemal Paşa-zâde tarafından 939/1531 yılında Farsça yazılmış olan Nigâristân adlı eserinin manzum-mensur çevirisidir. Kemal Paşa-zâde’nin bu eseri, Sa‘di’nin Gülistân adlı eserine nazire olarak yazılmıştır. Şekil ve içerik yönünden Gülistân’a benzeyen Nigâristân, Gülistân’a göre biraz daha hacimlidir.  Şeyhülislâm Yahyâ Sebeb-i Terceme-i Kitâb bölümünde, padişahın hayırlı duasıyla meşgul olduğu bir gün padişahın adamlarından birinin kendisine bir kitap getirdiğini ve padişahın bunu Türkçeye tercüme etmesini istediğini belirtmiştir. Böylece, Kemâl Paşa-zâde’ye ait olan bu Farsça eseri Sultan I. Ahmed’in isteği üzerine Türkçeye aktardığını ifade eder. Yazılış tarihi hakkında eserde bir bilgi yoktur, fakat içeriğinden ve anlatılanlardan 1603-1617 yılları arasında yazılmış olduğu tahmin edilmektedir.

İnsanlara iyi huylar kazandırmak için yazılan eser, besmele ve Allah’a hamd ü senalar ile başlamaktadır. Hz. Muhammed’in, sahabelerin ve dört halife ile padişahın övgüsünden sonra Sebeb-i Terceme-i Kitâb bölümü yer alır. Sebeb-i Te΄lif-i Kitâb bölümünde ise Allah’ın insanlara verdiği nimetler sayılmıştır: “Padişahlar Sîreti, Dervîşler Ahlâkı, Kanâ’at Fazileti, Hâmûşluk Fevâ’idi, Tâzelikde Aşk, Za’f ve Pîrlik, Te’sîr-i Terbiyet ve Âdâb-ı Sohbet” adlarıyla sekiz bölüm halinde devam eden eserde konularla ilgili hikâyeler de yer almaktadır. Şeyhülislâm Yahyâ Efendi’nin baştan sona secili, süslü, sanatlı bir anlatımla yaptığı bu çeviride ağır bir dil kullanılmıştır. Eserin özgün şekline bağlı olarak nesir kısımları mensur, şiir kısımları da manzum olarak çevrilmiştir.

Hammer tarafından Latin harflerine aktarılan eser, Rıfat Bey tarafından Türkçe kelimeler bakımından taranmıştır. Eser hakkında Mustafa Çiçekler’in (1994) bir çalışması bulunmaktadır, Çimen Özçam ise Halet Efendi nüshasına dayalı olarak doktora çalışması yapmıştır (1999).

Yazarın biyografisi için bk. “Şeyhülislâm Yahyâ”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://www.http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ Şeyhülislâm Yahyâ.

Eserden Örnekler


Nesr

Pâdişâh-ı mülk-ârāy zıllullâh-ı ḫurşid-rây bânî-i mebânî-i cihânbânî mâh-ı evc-i ‘âlem-gîrî vü kişver-sitânî şâh-ı Sikenderdür ḫaḳan-ı Ferîdûn-fer sulṭânü’l-maşrıkîn ve’l-maġribîn hâdimü’l-Haremeyni’ş-şerîfeyn mâhî’ü’l-küfr hâmî’ü’l-İslâm kâtilü’l-mülâhadati’l-li΄âm kâsirü’l-ekâsiret kâṣımu’l-ḳayâsıret e’s-sultân ibnü’s-sultân ibnü’s-sultâni’s-sultân Ahmed Hân  ibnü’s-sulṭân Muhammed Hân ibnü’s-sulṭân Murâd Hân meddu’llâh Te‘âlâ  zılâl-i devletü’l-zâhireti’l-bâhiret ‘alâ mefâriki’l-müslimîn ilâ inkırâzi’z-zamân  tetebbu‘-ı ketb u resâ΄il iden ashâb-ı dâniş ve erbâb-ı dile rûşendür ki  sâlik-i mesâlik-i te΄lîf ü tasnîf olanlar bir pâdişâh-ı sa‘âdet-penâh  yâ ekâbir-i devletden bir ṣâhib-i câhun ki nâmını ünvân-nâme iderler  evsâf-ı şâmile vü ‘âmme ile medhinde ıtrâ ve vasfında mübâlagalar ile  teksir-i sevâd u tevfîr-i imlâ vü inşâ΄ iderler bu abd-ı fakîrün hâtır-ı fâtırına  bu hutûr ider ki izzetlü pâdişâh-ı felek-destgâhun hasâ’is-i evsâf-ı cemîlesi ki hazret-i Bârî zât-ı melekî-simât melikî sıfâtlarını  anunla gayrilerden mümtâz u ser-efrâz itdügi vâḳi‘-i ḥâl ve muvafık-ı nefsü‘l-emr idügi cây-ı makâl degüldür. Ol ni‘am-ı ilâhiyyenün ba‘zını zikr ile edâ-yı şükr idem ve min Allâhi’t-tevfik el-ni‘meti’l-evveli.  Evvelki ni‘met-i celîle budur ki: Hilâfet-i uzmâ vü emânet-i kübrâyı Ḫudâ-yı te‘âlâ ol zîver-i tâc u taht ve ol sâhib-kırân-ı hümâyûn-baht  hazretlerine bî-ta‘b u meşaḳḳat âbâ-yı kirâm vü ecdâd-ı izâm belki sâ΄ir mülûk-ı mâziye vü selâtin-i sâlifeye virdügi zamândan mukaddem  inâyet buyurmagıla cümleden mümtâz ve cemî‘inden ser-bülend ü ser-efrâz  itmişdür. Hakkâ ki özge ni‘met-i celîledür. Kuvvet-i isti‘dâd u kemâl-i sedâd  zât-ı huceste-nihâdlarına delâlet ider. Bu bende-i kemîne bir nazm-ı dil-pezîrlerine  küstâhâne tetebbu‘ itdükde bu beyt ile ol isti‘dâd-ı ezeliye işâret  itmiş idüm. (Özçam 1999: 175).


Mesnevî

Hudâvendâ Kerîmâ Kirdgârâ

Rahîmâ Kâdirâ Perverdigârâ


Şeh-i devrâna virdün bunca ni‘met

Serîr-i saltanat tâc-ı hilâfet


Mu‘în itdün anı şer‘-i mübîne

Mü΄eyyed eyledün dîn-i metîne


Çün itdün şer‘i anunla mü'eyyed

İlâhî devletin eyle mü΄ebbed


Anı hıfz eylesün yâ Rab melekler

Murâdı üstine dönsün felekler


Melikdür halkla ammâ melekdür

Mu‘allâ dergehi reşk-i felekdür (Özçam 1999: 180).

Kaynakça


Atsız, H. Nihal (1966). “Kemalpaşaoğlu'nun Eserleri”. Şarkiyat Mecmuası (VI): 71-112. 

Atsız, H. Nihal (1974). Türk Ansiklopedisi’ndeki Yazıları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.

Çiçekler, Mustafa (1994). Kemal Paşazade ve Nigâristan’ı. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Özcan, Bekir (1992). “İnsana Verdiği Önem Yönünden İbn Kemal’in Nigâristân’ı”. İlâhiyat Fakültesi Dergisi  (VII): 243-256. 

Özçam, Çimen (1999). Şeyhülislâm Yahyâ Efendi-Nigāristān Tercümesi (Sentaks İncelemesi-Metin-Sözlük). Elazığ: Fırat Üniversitesi.

Özkan, Mustafa (1993). Gülistan Tercümesi. Ankara: TDK Yay. 

Atıf Bilgileri


Özçam, Çimen. "NİGÂRİSTÂN TERCÜMESİ (ŞEYHÜLİSLÂM YAHYÂ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/nigaristan-tercumesi-seyhulislam-yahya. [Erişim Tarihi: 23 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (ŞEYHÜLİSLÂM YAHYÂ) Şeyhülislâm Yahyâ Doç. Dr. Nagehan Uçan Eke
Görüntüle
2 FERÂ’İZ MANZÛMESİ ŞERHİ (ŞEYHÜLİSLÂM YAHYÂ) Şeyhülislâm Yahyâ Dr. Öğr. Üyesi Leyla Alptekin Sarıoğlu
Görüntüle
3 KASÎDE-İ BÜRDE TAHMİSİ (ŞEYHÜLİSLÂM YAHYÂ EFENDİ) Şeyhülislâm Yahyâ Efendi Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Doç. Dr. Hamza KOÇ
Görüntüle
4 FETAVÂ-YI YAHYÂ (ŞEYHÜLİSLÂM YAHYÂ) Şeyhülislâm Yahyâ Dr. Uğur Arslan
Görüntüle
5 DÎVÂN (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE ŞEYH ABDULLÂH EFENDİ) Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi Dr. Öğr. Üyesi Bekir Belenkuyu
Görüntüle
6 GENCÎNE-İ İ'CÂZ (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) Abdî, Himmet-zâde Şeyh Abdullâh Efendi Araş. Gör. Emrah Baş
Görüntüle
7 DÎVÂN-I LUGAZ (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
8 DÎVÂN (BEHCETÎ HÜSEYİN EFENDİ) Behcetî Hüseyin Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
9 DÎVÂN (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Dede Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU
Görüntüle
10 FARSÇA DÎVÂNÇE (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Fasîh Dede Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran
Görüntüle
11 BEHİŞT-ÂBÂD (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Dede Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran
Görüntüle
12 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Dede Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU
Görüntüle
13 MÜNŞE'AT (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Dede Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU
Görüntüle
14 DÎVÂN (FENÂYÎ, CENNET MEHMED EFENDİ) Fenâyî, Cennet Mehmed Efendi Prof. Dr. ABDULLAH AYDIN
Görüntüle