Yayımladığı mizah gazetesi ve fıkra derlemeleriyle Türk mizahına önemli katkıları olan gazeteci “Çaylak/Çopur” lakaplı Mehmed Tevfîkʼin eseri. 32 sayfadan oluşan Nevâdirüʼz-Zarâ'if bir cüz hâlinde 1299/1881-82ʼda yayımlanmış, fakat tamamlanmamıştır. Risale bir mukaddime ve bunu takip eden tek bölümden ibarettir. Yazar (Mehmed Tevfîk 1299: 2-5) mukaddimede; mecmua olarak nitelediği kitabı "tabiatları, fikirleri, ahlakları, zarafetleriyle sıradan insanlara benzemeyen meşhur insanlarımızın, özellikle şair ve ediplerimizin latifelerinin unutulmaması" amacıyla kaleme aldığını belirtmiştir. Ona göre bu tür hikâyeler insanların hafızalarındadır. Ancak medenî milletlerde olduğu gibi unutulmamaları için bizim de bunları yazıya geçirmemiz, kolayca erişilmelerini sağlamak için de bastırmamız gerekir. Nitekim meşhur kimselere ait latifeleri toplayan eserler Arap ve Acem’de mevcuttur. Ancak bizde bu tür eserler yoktur. Tercüme-i hâllerde görülen fıkralar ise ancak yeri geldiğinde kaleme alınmaktadır. Dolayısıyla bunlar, bu yazılma usulleri nedeniyle şahsî olayları içermeye uygun değillerdir. Kaleme aldıklarının meşhurlar hakkında işittiği, hafızasında tuttuğu ya da özel mecmuasına kaydettiği bazı sözler, ahvale ve işlere dair latifeler olduğunu belirten Mehmed Tevfîk, kaynakları hakkındaki bilgileri eserin ana bölümünde düzenli olarak vermemiş, hatta bunlardan zaman zaman sadece genel ifadelerle söz etmiştir. Dolayısıyla risaledeki kimi yanlış bilgilerin nereden kaynaklandığını belirlemek mümkün değildir.  

Nevâdirü'z-Zarâ'if'in ana bölümünde başlık yoktur. Yazar (Mehmed Tevfîk 1299: 5-32), bu kısma eserine dâhil ettiği anlatıların hangi toplumsal kesimlerle ilgili olduğundan ve bunun nedeninden söz ederek başlamıştır. Latifeye/letâife rağbet etmenin önemine değindikten sonra düşüncelerini önce dinî nitelikteki örnekle güçlendirmeye çalışmıştır. Bu nitelikteki anlatı Hz. Muhammed'le Hz. Dıhye arasında geçen ve kısaca anlatılan bir olayla ilgilidir. Daha sonra halifeler dönemine, ardından Hint, Asya ve Acem saraylarındaki meşhurlara ait örnekler sıralanmıştır. Mehmed Tevfîkʼin, mecmuasını bizim meşhurlarımıza ait latifeleri toplamak amacıyla yazdığı, bu özelliği haiz ilk latifenin ise Ahmedî ile Timur arasında Rûm’da geçen olayla ilgili olduğu görülmektedir. Ardından kronolojik olarak "Murâd-ı Evvel, Emîr Süleymân, Çelebi Sultan Mehmed, Fâtih, Bâyezîd-i Sânî ve Yavuz Sultan Selîm" asırlarına göre düzenlenen metinde her döneme ait latife mevcut değildir. Beyit örneklerine de yer verilen mecmuada zaman zaman dönemin edebî ve sosyal durumuna ilişkin kısa değerlendirmeler yapılmıştır. Nitekim bu özelliği Nevâdirü'z-Zarâ'if'i klasik latife mecmualarından ayırmıştır. Ayrıca ihtiva ettiği yaygın olmayan kimi latifeler de risaleye Türk mizah edebiyatına katkı sağlayacak bir metin olma özelliği kazandırmıştır.

Nevâdirü'z-Zarâ'if üzerine yapılan çalışma yayımlanmıştır (Kutlar Oğuz 2012: 443-465).

Yazarın biyografisi için bk. “Tevfîk, Mehmed Tevfîk, Çaylak Tevfîk, Çopur Tevfîk, Mehmed Tevfîk-i Dehlevî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/tevfik-mehmed-tevfik-caylak-tevfik