Halit Ziya’nın İzmir’de Tevfik Nevzat’la çıkardığı Hizmet gazetesinde (nr. 96-164, 22 Teşrin-i evvel 1887 – 19 Haziran 1888) 69 tefrika halinde yayımlanan ikinci romanı. Halit Ziya Hizmet gazetesinde Sefile’nin son parçasını takip eden nüshada Nemide’nin ilk parçasının başladığını ifade etmiştir. Daha sonra yazarın ilk romanı Sefile, Recaizade Mahmut Ekrem tarafından Encümen-i Teftiş ve Muayene’ye verilip “Şerair-i İslâmiyeye mugayiretinden” dolayı basımı uygun görülmeyince dönemin Maarif Müdürü Tahsin Bey Halit Ziya’ya eserleri basmayı teklif etmiştir. Halit Ziya ona Sefile yerine Nemide’yi vermiş ve böylece Nemide 1307 (1892) yılında kitap olarak da basılmıştır. Yazar 1943 yılında diğer bazı eserleri gibi Nemide’yi de sadeleştirmiştir.

Roman, iki genç kız olan Nemide ile Nahit ve ikisinin de âşık olduğu Nail arasındaki üçlü bir aşk ilişkisini konu alır. Nemide heyecanlı, duygularını hemen belli eden asabî bir kişiliğe sahiptir. Fiziksel olarak sarışın ve zayıftır. Nahit ise esmer ve cüsselidir. Nahit sadece mizaç olarak değil fiziksel olarak da Nemide’nin zıttıdır. Nemide ölümü pahasına Nail’den vazgeçerken Nahit sevdiğini elde etme adına sonuna kadar mücadele eder.

Zengin bir beyefendi olan Şevket Bey, eşi çocuğunu doğururken vefat edince kendisine eşinden yadigâr kalan kızı Nemide ile bir başına yaşamaya başlar. Nemide gençlik çağına geldiğinde çocukluğundan beri tanıdığı, evlerine gelip giden amcasının oğlu Nail’e âşık olduğunu fark eder. Ancak bu sırada Nemide’ye engel olarak teyzesinin kızı Nahit ortaya çıkar. İkisi de Nail’e âşıktır. Nail ise sevmekten çok sevilmekten hoşlanan bir erkektir. Dönemin edebiyatında çokça görüldüğü gibi Nemide veremdir. Nail, Nahit’e karşı hisleri olmasına rağmen Nemide’nin hastalığı sebebiyle Nemide ile nişanlanır. Esasında Nail, Nemide’yi gerçekten sevmemektedir. Ona olan ilgisinin nedeni sadece Nemide’nin zayıf bir bünyeye sahip olması ve bunun Nail’in doktor kimliğine hitap etmesidir: “Bu hasta kız, bu tabip için tetkike şayan bir numuneydi”. Ancak Nahit, Nail’den vazgeçmez. Nemide bir gece onların gizli gizli buluştuklarını fark eder. Herkesin içinde nişan yüzüğünü çıkarıp Nahit’e takar. Üçü birlikte sandal gezintisine çıkarlar. Nemide’nin amacı akıntıya kapılarak üçünün de o gece ölmesidir ancak bu amacına ulaşamaz. Bir süre sonra Nemide vereme yenik düşer ve ölür. Nahit ile Nail ise evlenirler ancak aralarından Nemide’nin varlığı ayrılmaz.

Romandaki baba-kız ilişkisi ve bu kişilerin bireysel özellikleri yazarın İstanbul döneminde yazacağı meşhur romanı Aşk-ı Memnu’nun bazı kişilerinin prototiplerini oluşturur. Nihal hırçınlıkları, zayıflıkları ve fiziksel özellikleriyle Nemide’yi anımsatacaktır. Halit Ziya’nın diğer birçok eserinde de görülecek olan kendini kızına adayan baba tipi ilk defa burada karşımıza çıkar. Bu tip daha sonra Ferdi ve Şürekâsı, Aşk-ı Memnû ve Nesl-i Ahir’de de yer alır. Nemide’de olaylar determinist bakış açısıyla neden-sonuç ilişkisi öncelenerek yazılmıştır. Roman, Nemide 16-17 yaşlarındayken başlayıp ikinci ve üçüncü bölümlerde geçmişe, Şevket Bey’in gençliğine döner. Romandaki kişilerin ilişkilerinin başlangıcını, şekillenişini vererek yaşanan olayların kahramanların kişiliklerinin belirlenişine etkileri verilmiş olur. Nemide’nin bir ev içi roman özelliği taşıması nedeniyle yoğun olarak ev içi mekân tasvirlerine yer verilmiştir. Nemide, kişilerin davranışlarındaki bazı tutarsızlıklara rağmen okuyucu kişilerin iç dünyasına dahil edilmiştir. Halit Ziya’nın yazarlığının başlangıcını göstermesi sebebiyle önem taşır.

Halit Ziya Uşaklıgil’in biyografisi için bk. “Halit Ziya Uşaklıgil”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/usakligil-halit-ziya