17. yüzyıl mütercimlerinden olan Muhammed bin Hüseyin er-Revânî’nin, İranlı âlim, şair ve mutasavvıf Mollâ Câmî’nin (1414-1492) Nefahâtü’l-Üns min Hadarâti’l-Kuds adlı mensur eserini Farsçadan Türkçeye tercümesi. “Sadece Hak ile hemhâl olanlardan gelen tatlı esintiler” anlamı taşıyan Nefahâtü’l-Üns isimli eser, içerik olarak çeşitli erkek ve kadın sûfîlerin hayatları hakkında bilgi verir ve onların tavsiyelerini, önemli sözlerini ve bazılarının da şiirlerini barındırır. Bu bakımdan biyografik özellik taşıyan bu eser bir nevi tezkire özelliği de taşır.

Nefahâtü’l-Üns’ü aslen bir Nakşibendî şeyhi olan İranlı mutasavvıf ve şair Abdurrahmân-ı Câmî 1478 yılında Ali Şîr Nevâyî’nin isteği üzerine kaleme almıştır. Eserin aslı, Muhammed b. Hüseyin es-Sülemî’nin ilk sûfî tabakat kitaplarından olan Tabakâtü’s-Sûfiyye’sine dayanır. Hâce Abdullâh-ı Herevî aynı adı taşıyan kitabını bu eseri tercüme edip yeni biyografiler ekleyerek oluşturmuş, Câmî de Farsça’nın Herat lehçesiyle yazıldığı için anlaşılması zor olan bu tercümeyi sadeleştirip kendi dönemine kadar yetişen sûfîlerin biyografisini de ekleyerek yeniden telif etmiştir (Uludağ 2006: 521-522). Türk edebiyatında da ilk Türkçe sûfî tabakât kitapları, bu eserin ilaveli tercümeleri olarak dikkat çeker. Bunlardan ilki, Çağatay sahasında Ali Şîr Nevâyî’nin Orta Asya sûfîlerini de ilave ederek 1495’te tercüme ettiği Nesâyimü’l-Mahabbe, ikincisi de Anadolu sahasında Lâmiî Çelebi’nin Anadolu’daki sûfîleri de ilave ederek 1521’de tercüme ettiği Fütûhu’l-Mücâhidîn isimli eseridir. Mollâ Câmî’nin bu eserine Anadolu sahasındaki bilinen üçüncü tercüme ise Muhammed bin Hüseyin’e ait olan Nefahâtü’l-Üns Tercümesi’dir.

Muhammed bin Hüseyin’in Nefahâtü’l-Üns Tercümesi sûfîlerin isim ve varak numaralarının yazılı olduğu bir fihrist ile başlamaktadır. Fihrist bölümünden sonra 2a’dan itibaren sürh yazılmış beslemeyle beraber 14 varak olan mukaddime bölümü başlar. Mukaddimenin 3a’sında bulunan sebebi telif kısmında mütercim “Amma sebeb-i tercüme-i kitâb: el müstetâb nefahât-ı kesîru’l füyûzât oldur ki bu hakîr kemterîn Muhammed bin Hüseyin nice müddetler idi ki iş bu kitaba tâlib u mutâla’asına râgıb...” sözleriyle kendi ismini ve eseri tercümeye talip olma isteğini belirtmiştir. Yine sebeb-i telifte “Hâdimü’l- harameynü’ş-şerîfeyn sultan ibnü’s-sultân ibnü’s-sultân ve’l-hâkân ibnü’l-hâkân ibnü’l-hâkân es-sultân İbrâhîm Hân ibnü’s-sultân Ahmed Hân [...] hazretlerinün zemân-ı şerîflerinde tercüme olunur.” sözleriyle de eseri 1640-1648 yıllarında hükümdarlık yapan Sultan I. Ahmed’in oğlu Sultan İbrahim zamanında tercüme ettiğini belirtmiştir. Mukaddimenin 14a’sında ise Hz. Peygamber’in ve Fuzayl bin İyaz, Herevî gibi âlimlerin sözlerine ve açıklamalarına yer vermiştir. Herevî’nin “Her pirden bir söz hâtırınuzda saklanuz ve eger kâdir degülsenüz isimlerin ögrenünüz ki behre-yâb olursuz.” sözleriyle vasiyyetini aktaran müellif böylece Nefahâtü’l-Üns’ü niçin yazdığını da açıklamıştır.

Eserde mukaddime kısmından sonra 34’ü kadın toplam 583 sûfînin hayatı ve sözleri hakkında bilgi verilmiştir. Eserin özellikle mukaddime kısmı tasavvuf açısından önemlidir. Nitekim tasavvuf hakkında birçok terimin açıklanmasını ihtiva eder. Sûfîler hakkında söylenenler ve hayatları hakkında anlatılan menkıbeler dikkatle incelendiğinde tasavvufî hayatla ilgili birtakım düstûrlar barındırdığı görülmektedir. Bu bakımdan gerek mukaddimesi gerekse de sûfîlerin biyografi kısımlarında tasavvufî hayatın nasıl yaşanılacağının aktarılması sebebiyle öğretici bir eserdir.

Eserin bilinen tek nüshası Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi’ne bağlı Gaziantep İl Halk kütüphanesi 27 Hk 279/1 numarada kayıtlıdır. Nesih yazıyla yazılmış olan metin 145 varaktan oluşmaktadır. Yer yer Arapça ve Farsça ifadeler bulunsa da genel olarak sade nesirle inşâ edilmiştir.

Muhammed bin Hüseyin’in Nefahâtü’l-Üns Tercümesi üzerine Şule Kandemir tarafından doktora tezi hazırlanmaktadır.