NAZMU’L-ULÛM (RIZÂYÎ, İSHÂK)
ilmî mesnevî
Rızâyî, İshâk b. Hasan-ı Tokadî (d. ?/? - ö. 1100/1689)

ISBN: 978-9944-237-87-1


İlimlere dâir manzûm nasihât-nâme. Diğer adı Manzûmu’l-Ulûm olan,  “mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün” kalıbıyla yazılmış manzûmenin beyit sayısı yazma nüshalarda değişmekle birlikte oluşturulan tenkitli metinde 422’dir. 1099/1687’de tamamlanan eserde tür adı olarak belirtilmemekle birlikte bir başlıkta geçen “nasihat-nâme” kelimesi eserin türünü yansıtıcı niteliktedir (Özfırat 2006: 280). İshâk Efendi’nin “Nasihât-nâme li-ibni’ş-Şuhûd” başlığında özel olarak oğlu Fazlullâh’a ve eserin geri kalanında ilim talebelerine öğrenecekleri ilimler konusunda verdiği nasihatler bunu göstermektedir. Öğütlenen ilim türlerine dair bilgi verici yönü dolayısıyla esere bir tür “ilimler bibliyografyası” da denebilir (Özfırat 2006: 136; Özyılmaz 1987: 3) tarafından “eğitim programı” şeklinde nitelenen eserde mâhiyeti açıklanan ve tedrisi dayatılan felsefeden tıbba, geometriden edebiyata, astrolojiden hadise; 30’a yakın ilim vardır. Bağlantılı olarak ayet ve hadislere başvurulmuş, yer yer Arapça beyitler söylenmiştir.

Diğer meşhur eserinde acılarına varana dek toplumunun durumuna tercüman olan Tokâdî, bu eserini de onu geliştirme kaygısıyla telif etmiştir. Şair yüklendiği toplumsal vizyonun getirisi olarak eserinde toplumsal eleştirilerde bulunmuştur. Tokâdî'nin fikir ve ilim adamı kimliğinin yanında şâirliği de başarılıdır. Eserinde vezin problemi yoktur; sanatlı, canlı ve akıcı bir dil bulunmaktadır. Eser devrinde takdir edilmiş, Rızâyî'nin bu eseri de Nazmu’l-Le’âlî ile birlikte, başyapıtları arasında zikredilmiştir (Bayram 2018: 4).

Şairin biyografisi için bk. “Rızâyî/İshâk b. Hasan-ı Tokadî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rizayi-ishak-ishak-hasani-tokadi


Eserden Örnekler


Gel ey bâd-ı sabâ sâhib-fezâ'il

Selâmın eyle Fazlu’llâha vâsıl


İdüp tahsîl-i ‘ilm ey nûr-ı dîdem

Salât-ı Hamseden ayrılma bir dem


İyi fehm eyle dersün eyle ezber

Mükerrer it mükerrer it mükerrer


Kazâ taklîdi rüşvetle belâdur

Sahîh oldur anun hükmi hevâdur


Ne buldun ey dede bu dünbelekde

Bu hây-ı hû ile devr-i felekde (Özfırat 2006: 58)

Kaynakça


Bayram, İbrahim (2018). “İshak b. Hasan et-Tokâdî’nin Akaid Manzumesindeki Mâtürîdî Kimliği ve Diğer Mezheplere Bakışı”. Uluslararası Geçmişten Günümüze Tokat’ta İlmî ve Kültürel Hayat Sempozyumu. (ed. H. Vural vd.). Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi. 283-312.

Deniz, Rasim (1987). “İshak bin Hasan Tokadi”. Türk Tarihinde ve Türk Kültüründe Tokat Sempozyumu. (hzl. S. H. Bolay vd.). Ankara: Gelişim Matbaası. 603-612.

Korkmaz, Seyfullah (2002). “Tokatlı Şâir İshâk b. Hasan’ın Bir Mersiyesi”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1 (12): 185-202.

Özfırat, Bayram (2006). Tokatlı İshâk Efendi’nin Nazmu’l-Ulûm, Nazmu’l-Le’âlî Ve Manzûme-i Keydânî Adlı Mesnevileri (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.

Özfırat, Bayram (2015). “Tokatlı İshâk Efendi ve Nazmu’l-Le’âlî Adlı Mesnevisi”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 1 (15): 315-376.

Özyılmaz, Ömer (1987). “İshak B. Hasan et-Tokâtî’ye Âit Bir Eğitim Proğramı Manzûmu’l-Ulûm”. Türk Tarihinde ve Türk Kültüründe Tokat Sempozyumu. (hzl. S. H. Bolay vd.). Ankara: Gelişim Matbaası. 631-639.

Yıldırım, Ali (2018). “İshâk Bin Hasan Tokadî’nin İlimler Tasnifi ve Mantık İlmine Dair Görüşleri”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 2 (2): 163-178.

Atıf Bilgileri


Yarar, Yeşim. "NAZMU’L-ULÛM (RIZÂYÎ, İSHÂK)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/nazmu-l-ulum-rizayi-ishak. [Erişim Tarihi: 30 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 NAZMU’L-LE’ÂLÎ/MANZÛME-İ AKA’İD (RIZÂYÎ/İSHÂK) Rızâyî, İshâk b. Hasan-ı Tokadî Diğer Yeşim Yarar
Görüntüle
2 FIKH-I KEYDÂNÎ TERCÜMESİ (RIZÂYÎ, İSHÂK) Rızâyî, İshâk, İshâk b. Hasan-ı Tokadî Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
3 EL-METÂLİBÜ'L-MUSALLÎ/ŞERH-İ FIKH-I KEYDÂNÎ (RIZÂYÎ/İSHÂK) Rızâyî/İshâk, İshâk b. Hasan-ı Tokadî Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
4 ZİYÂU'L-KULÛB FÎ ŞERH-İ CİLÂU'L-KULÛB (RIZÂYÎ, İSHÂK) Rızâyî/İshâk, İshâk b. Hasan-ı Tokadî Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
5 USTURLAB HÂŞİYESİ (RIZÂYÎ, İSHÂK) Rızâyî, İshâk b. Hasan-ı Tokadî Diğer Yeşim Yarar
Görüntüle
6 DÎVÂN (RIZÂYÎ, İSHÂK) Rızâyî, İshâk b. Hasan-ı Tokadî Diğer Yeşim Yarar
Görüntüle
7 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
8 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
9 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
10 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
11 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
12 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
13 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
14 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
15 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
16 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle