İslâm’ın temel esaslarını anlatan, manzum akaid-nâme. Eserin adı; “İslâm’ın akidelerini sıralamak”, İshâk b. Hasan’a göre “incileri ipe dizmek” olduğundan “Nazmu’l-Le’âlî”dir. Eser “mefâ’îlün mefâ’îlün fe'ûlün” kalıbıyla yazılmış 327 beyitten müteşekkildir ve klâsik mesnevî tertibine göre düzenlenmiştir. İlk altı beyit içerisinde işlenen besmele, hamdele ve salveleyle başlayan eserde, yazılış sebebi ve türü gibi bilgileri ihtiva eden giriş kısmından sonra konunun işlendiği asıl bölüme geçilir. Burada konular beyânlar hâlindeki 38 müstakil başlık altında işlenir. Tamamlanış tarihi (1098/1687, Şaban ayı), yeri (Sivas) gibi bilgileri; eserinde noksan varsa affedilme, okuyandan dua alma ve Cennet’e gitmeye dair temennileri içeren üçüncü ana bölüm olan “hâtime” ile eser nihâyete erer.

Metnin dînî akîdelerin anlatımının yapıldığı esas bölümünde her konu hakkında bilgiler, İslâmî kaynaklara dayanarak ve delillerle temellendirilerek işlenmiştir. Eserin kaynakları ve dayanakları arasında başta Kur’ân ve hadis külliyâtı sayılabilir. Metinde kullanılan kaynaklar içinde Ebû Hanife’nin (ö. 150/767) el-Fıkhu’l-Ekber, Sadeddin Teftazânî’nin (ö. 792/1390) Şerhu’l-Makâsıd ve Seyyid Şerif Cürcânî’nin (ö. 816/1413) Şerhu’l-Mevâkıf adlı telifleri başta olmak üzere muhtelif akâid ve kelâm kitapları zikredilmektedir.

İshâk Efendi dînî mahiyetteki didaktik eserine sosyal hayatı yansıtıcı anekdotlarla yaşanmışlık da katmıştır. Eserin “hâtimerü’r-risâle” bölümünde Celâlî isyancıları ve onlara katılan ehl-i sünnet haricindeki Türkmen Türklerinden oluşan vurguncuların çadırları; köy, kasaba ve şehirleri; Budin kalesi gibi muhkem bir kaleye sahip memleketi Tokat’ı bile yağmaladıklarından, hiçbir yerde âsâyişin kalmadığından, Anadolu insanının perişanlığından bahsetmiş ve halkın zor günlerini anlatmıştır.

Rızâyî üslûbu itibariyle de başarılıdır. Nazmu’l-Le’âlî bir akâid kitabı olmasına rağmen tasvirlerle ve söz sanatlarıyla zenginleştirilmiş bir anlatımı vardır. Örnekler verilirken gereksiz uzatmalara gidilmemiş, konuyla ilgili can alıcı noktalar örnek alınmıştır (Özfırat 2015: 12). Eserde belirgin şiir kabiliyetinin yanı sıra ilmî derinlik de (Bayram 2018: 26) beğenilmiş ve övülmüştür. 

Matbu nüshalar hariç 77 nüshasının bulunması ve bunlara yurtiçi yazma eser kütüphanelerinin hemen hepsinde ulaşılabilmesi okunurluk bakımından esere rağbeti gösterir. Türkçe’nin yanı sıra Arapça olmak üzere en az 6 şerhinin bulunması da eser nâmına başka bir değerdir. Bu risalesiyle Sadreddin el-Ûşî ve Hızır Bey’in geleneğini de sürdürmüş olan müellif onlar kadar şöhrete ulaşamamış ve eserine onların manzûmesine yazıldığı ölçüde şerhler yazılmamış olsa bile Nazmu’l-Le’âlî, ilim âlemine, özellikle de Mâtürîdiyye dünyasına önemli bir katkı sunmuştur (Bayram 2018: 27). Eser Bayram Özfırat tarafından çalışılmıştır (2006).

Şairin biyografisi için bk. “Rızâyî/İshâk b. Hasan-ı Tokadî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rizayi-ishak-ishak-hasani-tokadi