Antepli Hasan Aynî’nin Arapça-Farsça-Türkçe manzum lügati. Eserin adı, ebced hesabıyla yazılış tarihini (1236/1821) göstermektedir. Eserde 9 sayfalık giriş kısmının ardından 100 sayfalık metin kısmı gelmektedir. Giriş bölümünde yer alan 9 kıt’ada; Allah’ı birleme, Peygamber ve padişah övgüsü, Aynî’nin hayatına dair kısa bilgiler, oğluna verdiği nasihat ile kitabın tertibi ve metni hakkında açıklamalar yer almaktadır.

Belli bir düzene göre tertip edilen eserin her sayfasında bir kıt’a, her kıt’ada ise 13 beyit bulunmaktadır. Kıt’aların kafiyeleri alfabetik olarak tertip edilmiş olup “elif” kafiyeli 19; kalan 27 harfin her biriyle kafiyeli üçer kıt’a (toplam 81) bulunmaktadır. Her kıt’anın başında -13 beytin haricinde- Arapça veya Farsça bir mısra yer almaktadır. Bu mısra; kıt’anın vezninin, kafiyesinin ve bazen de konusunun ne olacağını bildirmektedir. Kıt’aların ilk beytinde ya Allah’ın ya da peygamberlerden birinin adı geçmektedir. On birinci beytin birinci mısraındaki ilk kelime ebced hesabıyla o kıt’anın kaçıncı kıt’a olduğunu; ikinci mısraındaki ilk kelime ise o kıt’anın sonuna kadar eserde kaç beyit geçtiğini vermektedir. Aynî’nin “beyt-i hümâyûn” adını verdiği son iki beyitte ise diğer beyitlerden farklı bir yol izlenmiştir. Beyt-i hümâyûnlarda üç dilden birbirinin karşılığı olan sözcükler verilmemiş, çoğu zaman üç dilin biri ile bir mısra yazılarak altındaki mısrada başka bir dile çevirisi yapılmıştır.

Aynî, kıt’alarda verdiği daha çok kullanılan ve öğrenilmesi daha önemli olan sözcükleri “mültezem” olarak adlandırmış, bu sözcüklerin her iki yanına yıldız (çiçek) işareti koymuştur. Mültezem olmayan sözcüklerin üzerine ise çizgi çekmiştir. Yazar ayrıca eserin giriş kısmında mültezem olan kırk kıt’a ile kırk beyt-i hümâyûnda neler bulunduğundan bahsetmiştir. Söz konusu kıt’alardan bazıları şu konular hakkındadır: “Allah’ın adıyla başlama, Allah’ın sıfatları, Peygamber’imizin adı, çâr-ı yârın adları (1. kıt’a)”, “İslam’ın ve namazın şartları (2. kıt’a)”, “mekteple ilgili sözcükler (7. kıt’a)”, “fıkıh terimleri (51. kıt'a)”, “hadis terimleri (59. kıt'a)”. Mültezem olan beyt-i hümâyûnların bahsettiği kimi konular ise şöyledir: “Cuma namazının şartları (2. kıt’a)”, “beş büyük peygamber (4. kıt’a)”, “Hz. Muhammed’in çocukları ve cennetle müjdelenmiş on kişi (5. kıt’a)", "padişahlarda bulunması gereken vasıflar (9 ve 10. kıt’a)” (Aksoy 1959: 16).

Nazmü’l-Cevâhir’de bazen bir sözcüğün ayrı ayrı kıt’alarda üçten fazla tekrarlandığı görülmektedir. Bu durum kimi zaman belli bir amaç için yapılsa da kimi zaman sadece tekrar olarak kalmıştır. Belli bir konu etrafında yazılan kıt’alarda konuyla ilgili bütün sözcükler -doğal olarak- verilememiş, o konuyla ilgili kelimeler yer yer farklı kıt’alarda geçmiştir. Ancak “Kur’an surelerinin adları” ve “İslam’ın şartları” ile ilgili kıt’alarda olduğu gibi yazıldığı konuyla ilgili kelimeleri eksiksiz olarak içine alan kıt’alar da vardır. Eserde, Arapça ve Farsça sözcüklerin karşılığı olarak artık yazı dilimizde kullanılmayan “gökçek (güzel), ıssı (sahip), kanda (nerede), karavul (nöbetçi)” gibi bazı eski Türkçe kelimeler de yer almaktadır.

Söz konusu eser, 1246/1826’da yazarın gözetimi altında basılmıştır. Kitabın ikinci basımı ise 1250/1834’te Matbaa-i Âmire’de yapılmıştır. Eser üzerine Ömer Asım Aksoy’un bir incelemesi bulunmaktadır (1959).

Şairin biyografisi için bk. "Aynî, Antepli". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ayni-antepli