NAZM-I NİYÂZ (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ)
mesnevi
Cevrî, İbrâhîm Çelebi (d. 1005/1595(?) - ö. 1065/1654)

ISBN: 978-9944-237-87-1


İbrahim Cevrî Çelebi’nin Şeyh Vefâ’nın Rûz-nâme’sinin manzum şerhine dayanan eseri. Müellif, Rûz-nâme’nin manzum hâlinin ezberi kolaylaştıracağı düşüncesiyle Nazm-ı Niyâz’ı yazdığını belirtmektedir. Eser “Nazm-ı Niyâz” terkibinin işaret ettiği 1058/1648-49 yılında yazılmıştır. Aruzun "fâ'ilâtün  fâ'ilâtün fâ'ilün" kalıbı ve mesnevi nazım şekliyle kaleme alınan eser 136 beyittir. Ancak mutat bölümler içermemesi, olay örgüsü barındırmaması gibi özellikleriyle klasik mesneviden ayrılır. Az sayıda da olsa aruz ve kafiye kusurları içermektedir. Cevrî Çelebi, münâcaat ve naat bölümlerini hâvî iki beyit ile başlayıp asıl bölüme geçmiştir. Nazm-ı Niyâz’ın asıl bölümünde yılın on iki ayının Arabî isimleriyle açılmış on iki bâb bulunmaktadır. Mart ile başlayan bu bâblarda ilgili ayın gece gündüz uzunlukları, sıcaklık soğukluk durumu ile söz konusu ayda yapılması ve yapılmaması gereken tıbbî işlemler, yenilmesi ve yenilmemesi gereken gıdalar gibi bilgiler verilmektedir. Nazm-ı Niyâz bazı yönleriyle melheme türünü anımsatmaktadır. Türkçe arkaik kelimeler ile Cevrî’nin bilinçli bir tercihle verdiği ayların Türkçe isimlerini içermesi nedeniyle dil çalışmaları açısından önemlidir. Kaynakların “Arabî ayların özellikleri hakkında bilgi vermektedir.” biçiminde açıkladıkları Nazm-ı Niyaz’ın tanımlayıcı cümlesinin “Şeyh Vefâ Mustafa bin Ahmed’in kaleme aldığı Rûz-nâme isimli coğrafik astronomik eserinin manzum şerhidir.” olarak tashihi doğru olacaktır.

Kayıtlara geçmiş üç yazma nüshası bulunan Nazm-ı Niyâz’ın tenkitli metni inceleme sonuçlarıyla birlikte Suat Donuk tarafından neşredilmiştir (Donuk, 2013).

Şairin biyografisi için bk. “Cevrî, İbrahim Çelebi”. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cevri-ibrahim-celebi 

Eserden Örnekler


Der-ahkâm-ı Mâh-ı Mart

Geldi âzer hamduli’llâh ya‘nî Mart

Âleme virdi Hudâ tekrâr hayât


Çü hayât-ile olur mahlûk diri

Deprenür kalkar cemâdun her biri


Açılur ol dem bahârun gülleri

Şâdmân olur öter bülbülleri


Nağmeye başlar hezâr feryâd ider

Komaz insânun derûnında keder


Donadur Ḥak yir yüzini ser-te-ser

Şâd olur rûy-ı zemîn kalkar şişer


Dinle gel Mart ayınun ahkâmını

Bil Hudânun sun‘ını ikrâmını


Yağdırur bârânı esdürür yili

Tomrıçuklanur dırahtânun güli


Pîrehen eyler şükûfesin Hudâ

Giydürür eşcâra yaprakdan kabâ


Başlar olmağa çiçekler fâkihe

Gün-be-gün artar çıkar hep vâfire


Emr-i Hakla mîveleri âfitâb

Oldurur hem reng virür mâhitâb


Âhirü’l-berdi’l-‘acûzdur dahı gün

Dükenür kış âteşi kalkar o gün (Donuk 2013: 110-111)

Kaynakça


Donuk, Suat (2013). “Cevrî ve Nazm-ı Niyâz Mesnevisi”. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi  (XXXIII): 93-126.


Atıf Bilgileri


donuk, suat. "NAZM-I NİYÂZ (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/nazm-i-niyaz-cevri-ibrahim-celebi. [Erişim Tarihi: 27 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) Cevrî, İbrâhîm Çelebi Doç. Dr. abdulkadir erkal
Görüntüle
2 SELÎM-NÂME (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) Cevrî, İbrâhîm Çelebi Doç. Dr. Arzu Atik
Görüntüle
3 HİLYE-İ ÇEHÂR-YÂR-I GÜZÎN (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) Cevrî, İbrâhîm Çelebi Doç. Dr. abdulkadir erkal
Görüntüle
4 HALL-İ TAHKÎKÂT (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) Cevrî, İbrâhîm Çelebi Doç. Dr. Songül Yağcıoğlu
Görüntüle
5 AYNÜ'L-FÜYÛZ (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) Cevrî, İbrâhîm Çelebi Doç. Dr. Songül Yağcıoğlu
Görüntüle
6 MELHAME (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) Cevrî, İbrâhîm Çelebi Doç. Dr. Arzu Atik
Görüntüle
7 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
8 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
9 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
10 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
11 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
12 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
13 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
14 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
15 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
16 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle