Hz. Ali’ye (ö. 661) ait bazı Arapça vecizeleri elifba harfleri sırasına göre ihtiva eden Nesrü’l-Leâlî isimli kitapçığın Latîfî (ö. 1582) tarafından yapılmış kısmi tercümesi. Latîfî, Nesrü’l-Leâlî başlığı altında sıralanan 290 kadar güzel sözden iki yüzünü seçmiş ve bu vecizeleri ikişer beyitli kıt’alar hâlinde nazmen Türkçeye tercüme ettiği için kitabına “Nazm-ı Cevâhir” (Cevherler Dizisi) adını koymuştur. Anılan kitapçık, bazı nüshaların başında ve bir kısım biyografik, bibliyografik kaynaklarda “Nesrü’l-Leâlî” adıyla kaydedilmiş veya Nesrü’l-Leâlî tercümesinden başka bir metin gibi gösterilmişse de şair, Hz. Ali’nin inci gibi mensur sözlerini nazma çektiğini belirtmek üzere eserine “Nazm-ı Cevâhir” ismini verdiğini söylemiştir. Eldeki yazma nüshalarında Nazm-ı Cevâhir’in mütercim tarafından hangi tarihte tamamlandığı konusunda bir bilgi görülmez. Ancak bu kitapçığındaki bazı kıt’alara, yazarın 953/546 senesinde tamamladığı Tezkiretü’ş-Şuarâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ’sında, hatta 930-31/1524-25 yıllarında yazdığını bildirdiği Evsâf-ı İstanbul adlı risalesinde yer vermesi, Nazm-ı Cevâhir’in belirtilen senelerden önce meydana getirilmiş olabileceğini düşündürmektedir. Bu arada, Latîfî’nin hayatı boyunca bazı eserleri üzerinde değişiklik, ekleme ve çıkarmalar yaptığını, onları farklı devlet adamlarına ithaf ettiğini belirtmek yerinde olacaktır.

Nazm-ı Cevâhir’in zamanımıza ulaşan iki yazma nüshası, Latîfî’nin anılan eserini, ömrünün sonlarında iki devlet adamına takdim ettiğini göstermektedir: Şair bu tercümesini, bir nüshasından anlaşıldığına göre, Yemen fatihi Koca Sinan Paşa’ya (ö.1596); başka bir yazmasından öğrenildiği üzere 987/1579-80 yılında Mısır valisi Mesih Paşa’ya (ö.1589) takdim etmiştir. Eserin yazılış sebebine gelince, zorlayıcı zaman, bir gün düşünce kayığını hayretin büyük denizine salmış; şairin akıl ve fikri, dalgıç gibi endişe engin suyunun derinliğine dalmıştır... Uygunsuz zaman, istediği hedefe varmasına imkân vermediğinden, selâmet yakasına geçemeyip o belâlı denizin acı suyunun dalgalarından nicelerini yutmuştur... Ümidi, o derin denize dalarak seçkin cevherlerin, değerli incilerin yerini bulmak ve irfan sahiplerinin akıl kulağına küpe olmaya lâyık şeyleri almaktır. Sonunda yardım havası, anlayış gemisini kenara çıkarmış; şair, Hz. Ali’ye ait bazı vecizeleri ihtiva eden Nesrü’l-Leâlî isimli kitapçıktan seçtiği inci gibi sözleri nazma çekmeye karar vermiştir.

Latîfî'nin Nazm-ı Cevâhir’i üç kısım hâlinde tanzim ettiğini söylemek mümkündür: Allah’a hamd ü sena, Hz. Peygamber’e salât ü selâmdan sonra kitabı telif sebebini anlatan mensur bir başlangıç, Arapça vecizeleri nazmen çevirdiği asıl bölüm ve nihayet bu tercümeyi meydana getirmekten maksadının olgunluğunu ortaya koymak ve sözünü süslemek değil, din kardeşlerine doğru yolu göstermek, iyiliğe kılavuzluk olduğunu belirten mensur bir “hâtime” bölümü.

Günümüze birçok yazma nüshası erişen eserin iki nüshaya dayalı tenkitli metni, Ahmet Sevgi’nin hazırladığı Latîfî, Hayatı ve Eserleri adlı doktora tezinde verilmiştir. Âdem Ceyhan ve Ramazan Ekinci, eserin kapsamlı bir incelemesini yapıp dört nüshaya dayalı tenkitli metnini kurmuş ve bu metni esas alarak eseri günümüz Türkçesine çevirmişlerdir (2020).

Şairin biyografisi için bkz. “Latifî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/latifi