16. yüzyıl şairlerinden Fütûhî’nin âşıkane tarzda kaleme aldığı eser. Manzum-mensur karışık bir şekilde ve hikâye tarzındaki Nâz u Niyâz, çoğunlukla mensur olmakla birlikte 94 adet manzum metni de bünyesinde barındırmaktadır. Manzumelerin yaklaşık üçte biri mesnevi nazım şekline sahip olmakla birlikte kaside, gazel, kıtʻa ve tercî-i bend gibi farklı nazım şekilleri de tercih edilmiştir.

Eser, bir tahmit ve naz ile niyaz üzerine yazılmış bir mesnevi ile başlar. Hz. Peygamber, dört halife, Şehzade III. Murad (ö. 1595) ve II. Selim (ö. 1574)’in övgülerinden sonra “sebeb-i tahrîr” başlığı altında eserin yazılış sebebi zikredildikten sonra isminin de Dâstân-ı Nâz u Niyâz olduğu belirtilir. Dinî-tasavvufi yönü ağır basan bir aşk hikâyesi olan eserde, rüyada karşılaşan ve birbirine âşık olan iki insanın aşk yolunda karşılaştıkları sıkıntılar anlatılmaktadır.

Nâz u Niyâz, klasik edebi metinlerin şekil ve muhteva özelliklerine sahip olmakla beraber halk hikâyeciliği geleneğinden de izler taşır. Fütûhî, tasvir ve tahkiyeye dayanan anlatım şekilleriyle birlikte; olayların anlatımında nesri, durum ve çevre tanıtımlarında ise nazmı tercih etmiştir. Şair, daha çok hikâyeyi anlatmayı öncelemiş ancak son bölümde okuyucuya nasihat vermiştir. Anlatılan hikâye ile okuyucuya dünyevî arzu ve heveslerin gelip geçici olduğu, asıl olanın ebedî olana yönelmek olduğu anlatılmaya çalışılmıştır. Yer yer sanatsal bir üslubun kullanıldığı eserde, Arapça ve Farsça yazılmış birçok şiir ile çeşitli iktibaslara da yer verilmiştir.

Nâz u Niyâz üzerine bilinen üç yazma nüshasından hareketle bir yüksek lisans tezi hazırlanmıştır (Algan 2011).

Şairin biyografisi için bk. “Fütûhî, Hüseyin Çelebi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/futuhi-huseyin-celebi