Mesnevî şârihi Sarı Abdullâh’ın devlet adamlarını zulüm ve hatadan korumak amacıyla yazdığı ve IV. Mehmed (1648-1687)’e takdim ettiği manzum-mensur karışık şekilde kaleme alınmış nasihat-nâme türündeki eseri. Eser, 16 Cemâziyelâhir 1059/27 Haziran 1649 tarihinde manzum-mensur karışık şekilde kaleme alınmış ve dönemin padişahı IV. Mehmed (sal. 1058/1648-1099/1687)’e takdim edilmiştir. Eser Arapça yazılmış besmele, hamdele ve salvele ile başlamıştır. “Ammâ ba’d” ifadesinin devamında müellif adını “…şârih-i Mesnevî Abdullah es-Seyyid Muhammed el-Bayramî…” olarak belirtmiş ve eserin sunulduğu IV. Mehmed’in adını zikredip övgüsünü yapmıştır. “Sebeb-i Te’lîf-i Kitâb” başlığı altında eserin tertibi, yazılış sebebi ve adı, “…işbu risâle-i latîfe tefâsîr-i şerîfe ve kütüb-i nefîse-i münîfeden cem’ ü te’lîf ve iki bâb ve her bâbı iki fasıl üzere tasnîf olunup ‘adl ü ihsâna tergîb ve zulm ü tugyândan terhîb içün tasnîf olunduğuna binâen Nasîhatü’l-Mülûk Tergîbün li-Hüsni’s-Sülûk tesmiyesiyle tavsîf kılındı...” cümleleriyle açıklanmıştır. Anlaşıldığı üzere müellif eseri, adalet ve ihsanı isteklendirmek, zulüm ve taşkınlıktan uzak durulmasını nasihat etmek amacıyla kaleme almıştır. Devamında eserin fihristi mahiyetinde “bâb” ve “fasl” başlıkları verilmiş, bu kısım “Mesnevî” başlıklı beş beyitlik şiir ile tamamlanmıştır.

Eser iki bâb (bölüm) ve bu bâblar altında yer alan iki fasıl (kısım) üzerine tertip edilmiştir. Birinci bâb (bölüm) “Der-İntizâm-ı Umûr-ı Dünyâ ve Ehlihâ ve Lüzûm-ı Vücûd-ı Halîfe-Rabbü’l-Erbâb” (Dünya işlerinin düzeni, Allah’ın halifesinin gerekliliği) ana başlığını taşımakta ve altında yer alan birinci fasılda (kısım) ”Der-Zikr-i Hilâfet-i Âdem ve Mûsâ ve Yûsuf ve Dâvûd ve Süleymân aleyhimü’s-selâm, bi-Mevâ’izihâ” (Hilâfet-i Âdem, Mûsâ, Yûsuf, Dâvûd ve Süleymân aleyhimü’s-selâm ve nasîhatler) ve ikinci fasılda “Der-Zikr-i Hilâfet-i Hulefâ-i Râşidin a’nî Çehâr-yâr-ı Güzîn ve Nesâyihü’l-mülûk ve’t-Terhîbü mine’z-Zulmi ve’t-Tergîbü ilâ-Hüsni’s-sülûk ve Ba’zı Hikâyât u ‘İber” (Hulefâ-i Râşidîn, meliklere nasihatler, zulümden korkutma, iyi yola rağbet ettirme ve bazı hikâyeler) siyasetname türüne uygun olarak konular işlenmiştir. İkinci babın (bölüm) başlığı “Der-Beyân-ı Ahvâl-i ‘Ukbâ” (Âhiretin ahvâli hakkında) olup birinci fasılda (kısım) “Der-Zikr-i Mevt ve Hakîkat-ı Mevt ve Kabz-ı ‘Azrâil-i Ervâh-râ ve Ahvâl-i Berzah” (Ölüm, ölümün hakikati, ruhları Azrâil'in kabzı, Berzah ahvâli) ve ikinci fasılda “Der-Kıyâmü’s-sâ’ati ve Nefh-i Sûr ve Haşr-ı Ecsâd me’a’l-Ervâh ve Ahvâl-i ‘Arasât ve Cehennem ve Havf ve Cennet ve Recâ Vüs’at-i Rahmet-i Hudâ” (Kıyamet saati, sûrun üflenmesi, ruhların haşredilmesi, Arasat ahvâli, cehennem ve korku, cennet ve ümit, Hudâ’nın rahmetinin genişliği) başlıkları altında nasihat-nâme mahiyetinde konular anlatılmıştır.

Eser genel itibariyle bir nasihat-nâme olsa da birinci babı (bölüm) tam bir siyaset-nâme, ikinci babı (bölüm) ise nasihat-nâme mahiyetindedir. Müellif, eserini sistematik bir anlayışla tertip ederek başlıklandırmış ve anlattığı konuya uygun olarak sık sık âyet, hadîs, kelâm-ı kibâr, Farsça ve Arapça beyitler ile Senâyî, Attâr, Mahmûd Şebüsterî, Ferezdak, Mevlânâ, Mollâ Câmî, İbn-i Arabî, Gazzâlî, Ebû Tâlib Mekkî, Hasan-ı Basrî, Hz. Ali başta olmak üzere birçok klasik kaynaktan iktibaslarla anlattığı konuyu delillendirmeye çalışmıştır. Yine her başlıkta konuya uygun olarak Mesnevî’den beyitler kullanmıştır. Eserde Türkçe dokuz mesnevî (3-18 beyit arası), üç beyit, üç nazım, biri kıt’a-i kebire olmak üzere iki kıt’a, 12 beyitlik bir müstezad ve üç gazele de yer verilmiştir. Eserin Osmanlı nesrinde “süslü nesir” olarak adlandırılan üslupla kaleme alındığı söylenebilir. Genel olarak siyaset-nâmelerde görüldüğü üzere eserde Arapça, Farsça kelime ve terkiplere sıkça yer verilmiştir. Eser yer yer secilerle de süslenmiş, bu bakımdan öğreticiliğinin yanında sanat endişesini de gözeten bir dil kullanılmıştır.

Nasîhatü'l-Mülûk'un 21 nüshası tespit edilmiştir. Süleymaniye Kütüphanesi Hekimoğlu 0679 numarada kayıtlı nüsha müellif nüshasıdır.

Eserin, Osman-zâde Ahmed Tâ’ib (d. 1070/1659-1660-ö. 1136/1724) tarafından dili sadeleştirilerek Telhîsü’n-Nesâyih (Telhîsü'l-Hikem) adıyla telhisi yapılmış ve Sultan III. Ahmed (ö. 1149/1736)’e sunulmuştur. Ahmed Tâ’ib’in eseri  Rûznâme-i Cerîde-i Havâdîs Matbaasında basılmıştır (1283). Metnin farklı varakları üzerine Murat Bütün (2019) ve Funda Öztürk (2018) tarafından iki yüksek lisans tezi hazırlanmıştır.

Şairin biyografisi için bk. “Abdî, Sarı Abdullah Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/abdi-sari-abdullah-efendi