Hüseyin Rahmi’nin karı-koca ve gelin-kaynana ilişkilerini konu edinen romanı. Hüseyin Rahmi “Mukaddime”sinde “Birkaç mektûbdan müterekkib hikâyecik...” dediği bu eseri, kendisi evlendikten sonra doğacak kızının kaynanası olacak hanıma ithaf ederek bütün edebiyatına yansımış olan mizahi yönünü bir kez daha ortaya koyar ve eserindeki gelin-kaynana mücadelesinde galipliği geline verdiğinin altını çizer.

Hüseyin Rahmi “Meyhanede Hanımlar”, “Kadınlar Vâizi”, “İki Hödüğün Seyahati” gibi hikâyelerinde de aynı konuyu işler. Eserin konusu kısaca şöyledir: Mâil Bey ile Âkıle Hanım birbirlerini seven, Bedri isminde oğulları olan bir çifttir. Ancak, Mâil Bey’in annesinin gelinine karşı uyumsuz davranışları onları boşanmaya kadar götürür. Ayrılmalarından altı ay sonra, Âkıle Hanım, eski eşine bir mektup yazar ve ona duyduğu özlemi dile getirir. Âkıle Hanım’a karşı aynı hisleri besleyen Mâil Bey cevap mektubunda maziyi unutmayı teklif eder. Âkıle Hanım ise evliliğini bozan kayınvalidesini kendi babasıyla evlendirmeyi teklif eder ve annesi de bunu kabul eder.

Mutallâka’da Âkıle Hanım; adı gibi akıllı, “bir kelimenin imlâsı için kocası ile iki liralık bir hediyesine bahse girecek” kadar bilgi sahibi ve samimi bir portre çizer. Ancak eşinin annesinin dolduruşuna gelerek onu boşamasının etkisinden bir türlü kurtulamaz ve bu durumu mektuplarında da dile getirir. Diğer bir taraftan kendi evliliğini yeniden mümkün kılmak için kaynanasını evlendirmeye çalışması da onun ne kadar zeki bir karakter olduğunu gösterir.

Mâil Bey de Âkıle Hanım gibi kültürlü bir tiptir. Gelinle, kaynana arasında sıkışıp annesinin baskıları sonucu eşini boşadıktan sonra yaptığına pişman olur. Sürecin ardından yaşadığı pişmanlık duygusu ve olayları mektuplarda tarafsızca değerlendirmesi karakterin sebep-sonuç ilişkisine bağlı olarak yaşadığı çatışmaları ve psikolojik tahlilleri göstermesi açısından değerlidir.

İkdam gazetesinde İffet'in hemen ardından tefrika edilmeye başlanan Hüseyin Rahmi’nin Mutallâka adlı romanı aynı yıl, 1899'da kitap hâlinde de basılır.

Hüseyin Rahmi’nin biyografisi için bk. "Hüseyin Rahmi Gürpınar". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/gurpinar-huseyin-rahmi