Hz. Ali taraftarı Müseyyeb adlı kahramanın Kerbela Olayı'ndan sonra Hz. Hasan ve Hüseyin'in intikamını almak için Hâricîler ile yaptığı menkıbevi mücadelelerin anlatıldığı eser. Yazılış tarihi ve yazarı bilinmeyen eserin istinsah tarihi 1861 olup müstensihi Sivas'ın bugün Divriği ilçesine bağlı Kevendüzü olarak bilinen Anzağır nahiyesinden Seyyid İbrahim Efendi adında birisidir.

Asıl adı Bahtiyar olan Müseyyeb daha küçük yaşlarda kahramanlıklar göstermeye başlar. Hapiste olan babası Muhtar'ı ve İmam Zeynel Âbidîn'i hapisten kurtarmak ve intikam almak için Hâricîlerle türlü mücadelelere girişir. Müseyyeb'e bu mücadelelerinde farklı kahramanlar yardımcı olur. Eserin sonunda Müseyyeb bu mücadelelerden galip olarak ayrılır ve Hâricîlerden intikamını alır. Müseyyeb'in dayandığı tarihî şahsiyetin Tevvâbînlerin liderlerinden olan Müseyyeb b. Necebe olma olasılığı yüksektir. 680 yılında yaşanan Kerbela Olayı'ndan sonra Hz. Hasan ve Hüseyin'in intikamını Emevilerden almak için çeşitli zümreler meydana gelir. 680 yılında toplanan ve 685 yılında Emeviler tarafından yenilgiye uğratılan Tevvâbînler de bu zümrelerden birisidir (Yiğit 2012: 49). Müseyyeb b. Necebe'nin yaşadığı tarihe ve eserde adı geçen kahramanların tarihî kişiliklerine dayanarak Müseyyeb-nâme'nin VII. yüzyıl sonu ile VIII. yüzyıl başını anlattığı tahmin edilmektedir. Müseyyeb-nâme'de olaylar Arap coğrafyasında geçer. Kahramanlarının da Arap olmasına karşın Müseyyeb-nâme, Anadolu topraklarında yayılma imkânı bulmuştur. Nitekim Şii-Alevi zümreler içinde, Bektaşîler ve Ahiler arasında köy odalarında, köy kahvehanelerinde Hz. Ali, Hz. Hamza hikâyelerinin okunması bir gelenek hâlindedir (Albayrak 1994: 195). Destanın içerisinde "rāvı ̇̄ler şöyle rivāyet iderler ki", "biz geldik bu yaña…" gibi kullanımların olması, di- ve eyit- kılış fiillerinin, ey, yā gibi seslenme ünlemlerinin sıklıkla kullanılması gibi sebeplerle de sözlü kültür ortamına ait bir ürün olduğu düşünülmektedir.

İslamiyet'in kabulünden sonraki destanlar arasında, Hz. Ali'nin menkıbevi şahsiyeti etrafında şekillenen Hz. Ali cenkleri ve Kerbela Olayı'nı anlatan Maktel-i Hüseyinlerin devamında kronolojik sırayla Müseyyeb-nâmeler yer alır. Müseyyeb-nâme'nin bilinen tek manzum nüshasında ve mensur iki nüshasında Müseyyeb'den sonra oğlu Muhtar'ın ve Ebû Müslim'in gelerek onların kahramanlıklarının anlatılacağı belirtilir. Eserin telif veya tercüme olması noktasında Muhtar-nâme'nin bilinen bir nüshasının ve Ebû Müslim-nâmelerin tercüme örneklerinin bulunması fikir oluşturabilir. Derviş Mahfî tarafından XVII. yüzyılda Farsçadan Türkçeye tercüme edilen Muhtar-nâme'de Müseyyeb-nâme'nin bir evvelki kitap olduğu, "ol ḥikāyetler Müseyyib-nāme nām kitābda mesṭūrdur ve Müseyyib Muḫtār’dan evvel idi Müseyyib’den ṣoñra hiç kimesneniñ mecāli yoġıdı ki evlād-ı resūlı ḥayr ıla dile getüre ve ehl-i beyt-i resūl eṭraf-ı ʻāleme perişān oldılar..." (Duman 2019: 38) şeklinde yer alır.

Müseyyeb-nâme, sade, akıcı bir Türkçe ile harekesiz olarak kaleme alınmıştır. Manzum-mensur karışık olarak yazılan eser Eski Anadolu Türkçesinin yanında Osmanlı Türkçesinin dil hususiyetlerini gösterir. Olayların anlatılışında müstensih ifadeleri kısaltma yoluna girmemiş aynı kelimeler etrafında sıklıkla olay tekrarlarına yer vermiştir. Eserin bilinen tüm nüshalarında bir kelimenin birden fazla şekilde veya yanlış imla ile yazılması gibi problemler görülür.

Müellif hattı günümüze ulaşmamış olan eserin dördü mensur bir tanesi manzum olmak üzere bilinen beş nüshası vardır: 1. Sivas Ziya Bey Yazma Eser Kütüphanesi, Der-Beyan-ı Müseyyeb Gazi başlıklı 9072 numarada kayıtlı Sivas nüshası, 2. Sivas Ziya Bey Yazma Eser Kütüphanesi, Kitab-ı Müseyyeb Gazi (Kerbela'nın İntikamı) başlıklı 14398 numarada kayıtlı Sivas Ziya Bey nüshası, 3. Millî Kütüphane, Millî Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, Kitâb-ı Sultân es-Seyyid Müseyyeb başlıklı 06 Mil Yz A 8889 numarada kayıtlı Millî Kütüphane nüshası, 4. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Konya İl Halk Kütüphanesi Koleksiyonu, Destan-ı Müseyyeb Gani başlıklı 42 Kon 1517 numarada kayıtlı Konya nüshası, 5. Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi Yozgat Koleksiyonu, Müseyyeb Kıssası başlıklı 000831/2 numarada kayıtlı Yozgat nüshası (Karataş 2020a: 361). Nüshalar muhteva olarak birbirlerine benzemekle birlikte sonunda Hz. Ali taraftarlarının galip gelip gelmemesi noktasında farklılıklar bulunur. Eserin Millî Kütüphane, Yozgat ve Konya nüshalarında Müseyyeb galip olurken Sivas nüshasında Müseyyeb mağlup olur ve yerine Hâricîler geçer. Sivas Ziya Bey nüshası sondan eksik bir nüsha olması dolayısıyla bir bilgi vermemekle birlikte olay örgüsü olarak Sivas nüshasıyla benzerlik gösterir.