İran’a büyükelçi olarak giden Yasinci-zâde Abdülvehhâb Efendi’nin (ö. 1833) yanında tercüman olarak görev yapan Osman Şâkir’in kaleme aldığı resimli sefâret-nâme.

II. Mahmud (1808-1839) döneminde İran’la ilişkileri sıcak tutmak ve dış politikaya dair bazı sorunları çözmek maksadıyla İran’a bir sefaret heyeti gönderilmiştir. 19 Ekim 1810’da İran’a gönderilen heyette Abdülvehhâb Efendi büyükelçi, Bozoklu Osman Şâkir de Farsça tercüman olarak görev almıştır (Önal 2018:16). Gönderilen heyet diplomatik bazı görüşmeler için öncelikle Tahran’a ardından Tebriz’e gitmiş, lakin olumlu netice elde edilememiştir. Musavver İran Sefâret-nâmesi de İstanbul’dan Tahran’a kadar süren bu yolculuğu anlatmaktadır.

Osman Şâkir eserinde, İstanbul’dan İran’a süren yolculuk boyunca uğradıkları otuz bir yerleşim yerinin tasvirini yapmış; bu yerlerin tarihi, o günkü durumları, çevresi hakkında bilgiler vermiştir. Resimlerdeki canlılık, gerçekçi üslup ve uygulanan kompozisyon tekniği dikkat çekicidir (Kavak 2016: 37; Önal 2018:17-18). Suluboya tekniğiyle yapılan resimlerin Osmanlı klasik resminin son örneklerinden olduğu söylenmektedir (Öztürk 2018: 134). Tamamlanamadığı anlaşılan eser bu haliyle de Anadolu’dan İran’a kadar geçilen yerlerin fizikî ve sosyolojik yapısı hakkında bilgi vermesi sebebiyle kıymetlidir. Ayrıca döneminde kullanılan Türkçenin durumunu göstermesi bakımından dikkat çekicidir (Uluocak 2011).

Sefaret heyeti yolculuğuna İstanbul Dolmabahçe’den başlamıştır. Sırasıyla Üsküdar, Kartal, Gebze, Hereke Hanı, İzmit, Sapanca, Geyve, Taraklı, Göynük, Mudurnu, Bolu, Köroğlu Çeşmesi, Gerede, Bayındır, Çerkeş, Karacalar, Karacaviran, Koçhisar, Tosya, Hacı Hamza/Sarmaşıkkaya, Osmancık, Derbend, Merzifon, Amasya, Zencan, Siyahdihân, Ebher, Kazvin, Kışlak geçilerek Tahran’a ulaşılmıştır (Kavak 2016: 39-49; Öztürk 2018: 139-149). Eserin başında Osman Şâkir Efendi neden İran’a gittiklerini anlatır. Karşılaştığı mekânlara ve olaylara tahkiye üslubuyla değinmiştir. Eser, halkın konuşma dili, yapısı; coğrafyanın ve mimari eserlerin durumu hakkında bilgiler verir (Önal 2018:19-20).

Eserin müellif nüshası Fatih Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Tarih, Nu. 822’de kayıtlıdır. Eser hakkında Gülnur Kavak (2016) yüksek lisans tezi hazırlamış, Yakup Öztürk (2018) ve Güray Önal (2018) da eseri yayımlamıştır.

Yazarın biyografisi için bk. “Osman Şâkir, Bozokî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/osman-sakir-bozoki.