MÜRŞİD (ŞİRVÂNÎ)
göz hastalıkları konulu tıp kitabı
Şirvânî, Muhammed bin Mahmûd-ı Şirvânî (d. ? - ö. 842/1438-39’den sonra)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Türk tıp tarihinin önemli şahsiyetlerinden biri olan Muhammed bin Mahmûd-ı Şirvânî'nin telifi olan tıp metni. Mürşid, döneminde göz hastalıkları konusunda yazılmış kapsamlı ve hacimli eserlerden biridir. Adı "göz rehberi, göz kılavuzu" anlamına gelen kitap, 841 yılının Zilhicce ayının ilk on gününde (26 Mayıs-5 Haziran 1438) tamamlanmıştır. İskenderiye, Yunan, Ortaçağ Müslüman hekim ve eczacılarından nakiller yapılan risale, göz hastalıklarının teşhis ve tedavisinde İslam göz hekimliğinin ve Osmanlı tıbbının geldiği noktayı göstermesi bakımından önem arz etmektedir (Bayat ve Okumuş 2014: 39-41). Eser, 3 kitap (bölüm) hâlinde hazırlanmıştır. Birinci kitap 1 mukaddime, 6 bâb ve 27 fasıldan; ikinci kitap 17 bâb, 110 fasıldan; üçüncü kitap 3 bâb, 18 fasıldan oluşur. İçinde gözün anatomisi ve fizyolojisi, görme olayının nasıl meydana geldiği, 120 civarında göz hastalığının tanımı, teşhis ve tedavisi, göz hastalıklarının tedavisinde kullanılan müfred ve mürekkeb  ilaçlar anlatılmaktadır.

Manisa İl Halk Kütüphanesi, Eski Eserler Bölümü, nu. 1840 ve Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Koğuşlar Koleksiyonu, nu. 1061'de kayıtlı 2 nüshası tespit edilen eser, Necdet Okumuş tarafından doktora tezi olarak hazırlanmıştır (1998). Daha sonra Okumuş ve Ali Haydar Bayat'ın ortak çalışmasıyla kitap olarak yayımlanmıştır (2004).

Şairin biyografisi için bk. “Şirvânî, Muhammed bin Mahmûd-ı Şirvânî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sirvani-muhammed-bin-mahmudi-sirvani 

Eserden Örnekler


İkinci Fasl

Göz kaç tabakadan mürekkeb oldugın bildürür. Hakîmler teşrîh ilminde demişlerdür, göz yidi tabakadan ve üç rutûbetten terkîb olmuştur. Ve ol üç rutûbetün birine celîdî dirler. Bu rutûbet gözün en eyüsi ve şerîfi ve hulâsası ve gereglüsidür. Zîrâ gözün görmesi bu rutûbet ilendür. Kalan tabakalar bu rutûbete kullukçı yaradılmış dururlar. Nitekim zücacî rutûbeti bu rutûbete gıdâ virür ve beyzî rutûbeti bu rutûbetün ziyâdesi kabûl ider ve inebî tabakası ve kalan sıfâklar ve karnî ve mültahime, taşradagı ziyânlu nesneleri komaz kim bu rutûbete irişeler. Ve bundandur kim bu rutûbet gözün merkezinde ya'nî çak ortasında bulunmışdur ve yirlenmişdür. (Bayat ve Okumuş 2014: 103)

Kaynakça


Argunşah, Mustafa (1990). “II. Murâd Devrinin (1421-1451) Ünlü Hekimi Muhammed bin Mahmûd Şirvânî ve Türkçe Eserleri”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (4): 483-497.

Argunşah, Mustafa (1999). Muhammed b. Mahmûd-ı Şirvânî, Tuhfe-i Murâdî (İnceleme-Metin-Dizin). Ankara: TDK Yay.

Bayat, Ali Haydar ve N. Okumuş (2004). Muhammed bin Mahmûd-ı Şirvânî, Mürşid (Göz Hastalıkları). Ankara: AKM Yay.

Bayat, Ali Hayrdar (1998). Muhammed bin Mahmûd Şirvânî ve Göz Hastalıklarına Ait Bilinmeyen Eseri, Mürşid”. Tıp Tarihi Araştırmaları, (7): 24-26.

Okumuş, Necdet (1998). Muhammed bin Mahmûd Şirvânî’nin (XV. yy) Göz Hastalıklarına Ait “Mürşid” Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Sözlük-İndeks). Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


Parlar, Zahide. "MÜRŞİD (ŞİRVÂNÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/mursid-sirvani. [Erişim Tarihi: 25 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 TUHFE-İ MURÂDÎ (ŞİRVÂNÎ) Şirvânî, Muhammed bin Mahmûd-ı Şirvânî Prof. Dr. Mustafa Argunşah
Görüntüle
2 SULTÂNİYYE (ŞİRVÂNÎ) Şirvânî, Muhammed bin Mahmûd-ı Şirvânî Araş. Gör. Dr. Mihrican Çolak
Görüntüle
3 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
4 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
5 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
6 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
7 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
8 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
9 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
10 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
11 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
12 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle