Mustafa Reşid tarafından hazırlanan antoloji. Ara Nesil Dönemi edebiyatçısı ve gazetecisi Mustafa Reşid’in yayıma hazırladığı Müntehabât-ı Cedîde, nesir ve nazım olmak üzere iki kitaptan oluşur. Antolojide Tanzimat devrinin önde gelen sanatçılarının eserlerinden seçilmiş metinlere yer verilir. 

Mustafa Reşid, Müntehabât-ı Cedîde’nin birinci kitabı olan nesir kısmının başındaki “İfade-i Mahsusa”da eseri neden hazırladığını ve nasıl bir yol izlediğini anlatır. Tanınmış ediplerin farklı surette neşredilmiş eserlerinden seçilmiş parçaları ihtiva eden bir eser oluşturmayı pek çok vakitten beri arzu ettiğini, bu arzusuna Recaizâde Mahmut Ekrem’in bu yoldaki isteği de eklenince on beş günde bir böyle bir cüz tertip ederek değerli eserleri sevenlere, bunları sunmaya karar verdiğini belirtir. Eserin tertibinde düzene dikkat etmeyeceğini, bunun değerli eserlerin takdimi yolunda sakıncasının olmadığını dile getirir.

Eserin nesir kısmını; aralarında Tanzimat devrinin önde gelen sanatçılarının bulunduğu 18 yazara ait 57 metin oluşturmaktadır. Bu kısımda 20 makale, 8 seyahat yazısı, 5 mektup, 3 tercüme, 3 fıkra, 2 taziyename, 2 hitabe, 2 takriz, 2 tenkit, 2 tiyatro, 2 hatıra, 1 biyografi ile 1 romana yer verilmiştir. Birkaç yazının ise türü net olarak tespit edilememektedir. Nesir kısmı; Namık Kemal’in “Nüfus” başlıklı yazısı ile başlar, Hüseyin Hakkı’nın başlıksız bir yazısı ile son bulur.

Antolojinin nesir kısmında eserlerinden en fazla örnek seçilen yazar; 6 makalesi, 1 mektubu, 1 romanı, 2 tiyatro oyunu ile Namık Kemal’dir. Antolojide Namık Kemal’in Cezmi romanı ile Âkif Bey ve Zavallı Çocuk adlı piyeslerinden bölümlere geniş yer ayrıldığı görülür. En çok yazısı olan ikinci isim; 2 makale, 3 seyahat yazısı, 1 tenkit, 1 hatıra ve 1 fıkra ile Recaizâde Mahmut Ekrem’dir. Ziya Paşa ise 2 makale, 1 tenkit, 1 hatıra, 1 fıkra, 1 tercümesi ile nesir kısmında yazısına rastlanan üçüncü isimdir. Müntehabât-ı Cedîde’nin nesir kısmında yazısına yer verilen diğer yazarlar ve yazı sayıları şöyledir: Abdülhak Hâmid (5), Münif Paşa (5), Şinasi (4), Âkif Paşa (4), Sadullah Paşa (4), Cevdet Paşa (3), Mustafa Reşid (3), Ahmet Mithat, Ebu’z Ziya Tevfik, Ethem Pertev Paşa, Ahmet Cevdet, İbn-i Haldun, Sait Bey, Sezâi, Hüseyin Hulki. Bazı yazıların yazarı belirtilmemiştir.

Nesir kısmında hemen her türden yazı olmakla beraber, en fazla makale türüne ait örneklerin bulunduğu görülür. Seçilen bu makaleler, retorik veya poetik özellik taşımanın ötesinde daha çok toplumsal, siyasi ve felsefî niteliktedir. Edebî tenkit içerikli en önemli makale ise Ziya Paşa’nın “Şiir ve İnşâ” başlıklı makalesidir.

Antolojideki makaleler ile Cezmi, Akif Bey ve Zavallı Çocuk’tan alınan bölümler, dönemine göre sade sayılacak bir dille yazılmış olsa da seyahat, biyografi ve hatıra türündeki yazılarda ağdalı bir üslûbun tercih edildiği görülür.

Müntehabât-ı Cedîde’nin ikinci kitabını oluşturan nazım kısmının ilk sayfasında şairler, “Ashâb-ı Âsâr” başlığıyla sunulmuştur. Mustafa Reşid, takdim yazısında bu kısmın içeriğini kısaca belirtir. Bu kısımda, yeni edebiyat anlayışına sahip olan seçkin isimlerin ve onları takip edenlerin eserlerine yer verdiğini vurgular. Eski şiirin güzel örneklerini okumak ve incelemek isteyenlere ise Ziya Paşa’nın Harâbât’ına bakmalarını tavsiye eder.

Eserin nazım kısmı, 30 şairin 200 civarında şiirinden oluşmaktadır. Âkif Paşa’nın "Adem Kasidesi" ile başlayan nazım kısmı, Abdülhak Hâmid’in "Hacle" şiiri ile sona erer. Eserin tertibinde düzene önem verilmemiştir. Bazı şiirlerin kime ait olduğu belirtilmediği gibi, bazı şiirlerin de başlığı bulunmamaktadır.

Nesir kısmında yazıları bulunan pek çok sanatçının bu kısımda da şiirleri mevcuttur. Antolojide şiirlerinden en fazla örneğe yer verilen şair, Recaizâde Mahmut Ekrem’dir. Abdülhak Hâmid, Namık Kemal, Nabizâde Nâzım, Cevdet Paşa, Şinasi, Ziya Paşa, Reşad Bey, Kâzım Paşa, Menemenlizâde Tahir Bey; şiirlerine en fazla rastlanan diğer şairlerdir. Çağdaşları tarafından “edib-i şehir”, “şair-i nâsir” ve “muaşaka şairi” unvanlarıyla anılan Mustafa Reşid’in kendi şiirlerini antolojiye almamış olması ise dikkat çekicidir.

Bu kısımdaki şiirlerin birkaçı hariç neredeyse tamamının içerik bakımından yeni olmakla beraber, biçim bakımından eskiye bağlı olduğu görülür. En fazla tercih edilen nazım biçimi gazeldir. Eserde 23 gazel mevcuttur. Gazel dışında ayrıca eski edebiyata ait nazım biçimlerinden ve türlerinden kaside, tahmis, münacat, ilâhi, tazmin, kıt’a, müfred, takriz, mersiye örnekleri bulunmaktadır.

Antolojide yer alan şiirlerden 6’sı Fransız şiirinden tercümedir. Tanzimat devrinin romantizm akımına bağlılık anlayışı çerçevesinde tercüme şiirlerin Victor Hugo başta olmak üzere Lamartine, Rousseau gibi Fransız romantiklerinden seçildiği görülür.

Tanzimat döneminde hazırlanan bazı antolojilerde yazar veya şairlere ilişkin tanıtıcı bilgiler ile bilinmeyen kelimelerin karşılıkları yer almasına, Müntehabât-ı Cedîde, böyle bir tertip içermez. Eserde bazen yazar ve şairlerin eserlerinden örnekler arka arkaya sıralanırken çoğu kez de seçilen örnekler, karışık olarak sunulmuştur.

“Kısmı Evvel-Nesir” olarak adlandırılan 1. kitap 1302/1884’te yayınlanmıştır ve 384 sayfadır. “Kısmı Sânî-Nazım” başlıklı 2. kitap da 384 sayfadır ve 1303/1885’te yayımlanmıştır. Antolojinin tamamı ise 768 sayfadır. Müntehabât-ı Cedîde’ye ilişkin Onur Akbaş (2012) tarafından bir yüksek lisans tezi yapılmıştır.

Mustafa Reşid’in biyografisi için bk. “Mustafa Reşid”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mustafa-resit