Alişanzade İsmail Hakkı ve İbrahim Fehim'in, Fransızcadan yapılmış bazı tercümeleri asıllarıyla birlikte değerlendirdikleri çeviri antolojisi. 1307/1891-92 yılında yayımlanan eserin “İfade” kısmında, fen ve siyaset alanında yapılmış tercümelerin değerlendirileceği ikinci ciltten söz edilmişse de yazarların bu isteği gerçekleşmemiştir. Fransızcadan Türkçeye çevrilen meşhur eserlerden alınan parçaların, orijinal hâlleriyle verildiği bir tercüme antolojisini andıran çalışma, dönemin önemli gazeteci ve yazarlarından olan Kemal Paşazade Said Bey’in yazdığı takrizle başlar. Tercüme hakkında önemli bilgileri ihtiva eden bu bölüm Said Bey’in, kapak sayfasında da yer alan “Yazmak bir fikre muhtaç ise tercüme etmek iki fikre ve hüsn-i intihap üç fikre muhtaçtır.” düsturu etrafında teşekkül etmiş, zannedilenden meşakkatli bir iş olan tercümenin, milletin terakki etmesi için elzem bir faaliyet olduğu tezi üzerinde durulmuştur.

Eserin “Medhal” kısmı İsmail Hakkı ile İbrahim Fehim’in tercümeye dair fikirlerini içermektedir. Tercümenin telif eser hazırlamaya nazaran kolay olduğu görüşüne Said Bey’in takrizinde olduğu gibi karşı çıkan metinde, mütercimin işinin daha zor olduğu ifade edilir. Zira müellif, eserin orijinaline zarar vermeme kaygısı taşıyan mütercime göre daha geniş bir hareket alanına sahiptir. Ayrıca tercümenin başarılı olmasında mütercimin lisan bilgisi tek başına yeterli değildir. Bu doğrultuda mütercim, “eserin muhteviyat-ı ilmiye ve mezaya-yı edebiyesine vâkıf bulunmak” durumundadır.

Alişanzade ve İbrahim Fehim'e göre bazı başarılı örneklere rağmen Türk edebiyatında tercüme istenilen seviyeye erişememiştir. Bu da zaten sınırlı olan müfredatın içeriğini büsbütün daraltmak suretiyle Türk eğitim sistemini olumsuz etkilemiştir. Türkçeden ümidini kesen birçok ailenin, çocuklarını küçük yaşlarda “Frenkçe” öğrenmeleri için ecnebi bir mürebbiyeye teslim etmelerine neden olan bu durumu ülkenin geleceği için tehlikeli bulurlar. Bu türden aileleri “himmet yoksunu” olarak nitelendiren yazarlar, çocukların mürebbiyeler elinde lisandan ziyade, kültürümüzü tahkir etmeyi öğrendiklerini iddia ederler. Bu yanlış eğitim usulü neticesinde gençler, yalnızca sefahat sürebilecekleri bir yaşam arayışına girişirler. Bu yüzden bir an evvel “Avrupa’yı görmeden, bir yabancı dilden birini bilmeden ilim tahsil etmek mümkün değildir.” anlayışını yıkmamız gerekir. Bunun da en kestirme yolu Batı’nın belli başlı ilmî eserlerini, ders kitaplarını tercüme etmekten geçer. Diğer taraftan “Avrupa her şeyi bilmekle beraber Şark’ı bilmez.” anlayışını değiştirmek için ters istikamette bir tercüme faaliyetine de girişilmelidir. Zira Batı’daki olumsuz Osmanlı imajlarının değişmesi, Doğu’nun layıkıyla tanıtılacağı eserlerin yazılıp var olanlarla birlikte Batı dillerine çevrilmesi ile mümkün olacaktır. Tercüme hakkında söz konusu değerlendirmelerin bulunduğu “Medhal”den sonra, seçilen eserlerden parçaların -şiirde genellikle tam metin- Fransızca orijinal hâlleriyle verildiği ana metin kısmı gelir. Bu kısımda çevirilerine yer verilen mütercimler sırasıyla şunlardır: Ahmet Vefik Paşa, Pertev Paşa, Sadullah Paşa, Recaizade Mahmut Ekrem, Nigar Hanım, Ebüzziya Tevfik, Süleyman Nesib, Ali Kemal Bey, Muallim Naci. Bir çeviri antolojisini andıran bölümde, müelliflerin seçilen eserler ve mütercimleri hakkında kayda değer bir değerlendirmesi bulunmamaktadır.

M. Orhan Okay'ın, Alişanzade hakkında yazdığı ansiklopedi maddesinde (1995) kısaca değerlendirdiği eser, Salih Koralp Güreşir tarafından günümüz harflerine aktarılmıştır (2021).

Yazarın biyografisi için bk. "İsmail Hakkı (Alişanzade)". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ismail-hakki-alisanzade