Nev‘î-zâde Atâullah Atâyî’nin mektuplarından meydana gelmiş eseri. Nev‘î-zâde Atâyî’nin İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi TY 4097 numarada kayıtlı yazmada sekiz adet mektubu yer almaktadır. Bu mektuplar çeşitli seçme eserler ihtiva eden mecmuanın 28b sayfasında “Münşeât-ı Nev’î-zâde Efendi” başlığıyla verilmiştir. Sekizinci mektup devam ederken 30b varağından itibaren Nev‘î-zâde’nin Sâkî-nâme’sine geçilmiştir. Mecmua boyunca eserlerin bitişinin cetvelle muntazam bir şekilde gösterilmesine rağmen Münşeât’ın cetvelinin herhangi bir sonu işaret etmemesi ilgili mektupların devamının bulunduğu, ancak sayfaların koptuğu fikrini vermektedir. Münşeât’ın eldeki varaklarında sekiz mektup yer almaktadır. Söz konusu mektupların başlıkları şu şekildedir:

1. Silistre Beglerbegisi vezir-i kişver-gîr-i memleket-güşa İskender Paşa’ya tehniyet-i gazâ içün gönderilmişdür, sene 1029 2. Kemal Efendi’ye gönderilmişdür. 3. Sadr-ı âlî-kadr Yahya Efendi Hazretlerine gönderilmişdür, sene 1027. 4. Merhum Kâfzâde Fâizi Efendi intikal itdükde kayınataları Hüseyin Efendi Hazretlerine ta‘ziye-nâmedür, sene 1031. 5. Sultan Ahmed Han Edirne’deyken Anatolı Kâzîaskeri Ganîzâde Efendi’ye mektubdur, sene 1022. 6. Yahya Efendi Hazretlerine ikinci sadâretlerinde Baba’dan gönderilmişdür, sene 1019. 7. Fasl-ı bahârda defterdarlardan birine gönderilmişdür. 8. Kibârdan birinün azlinedür.

Münşeât’taki mektupların ikisi Şeyhülislam Yahya Efendi’ye (ö. 1053/1644), diğerleri Silistre Beylerbeyi İskender Paşa (ö. 1621), Kemâl Efendi, Kaf-zâde Fâizî’nin (ö. 1031/1622) kayınpederi Hüseyin Efendi ve Ganî-zâde Efendi’ye (ö. 1036/1627) yazılmıştır. İkisinde ise mektubun alıcısı bildirilmemiş, “defterdarlardan birine” ve “kibârdan birinin azline” şeklinde genel ifadeler kullanılmıştır. Münşeât’ta yer almayan mektupların ilki Ganî-zâde’ye, ikincisi Şeyhülislam Yahya Efendi’ye, üçüncüsü ise hükümdara gönderilmiştir. Bu bağlamda Atâyî’nin en çok Şeyhülislam Yahya Efendi’ye mektup yolladığı anlaşılmaktadır.

Muhtevaya bakıldığında Nev‘î-zâde Efendi’nin çoğunlukla kendisinden üst makamdaki şahsiyetlerden mansıb talep etmek maksadıyla mektuplar kaleme aldığı anlaşılmaktadır. Nitekim Münşeât’taki 2. ve 3. mektup ile sonradan tespit edilen mektuplardan ilkini kadılık vazifesi talep etmek için yazmıştır. Bunun dışında zafer tebriği (Münşeât 1. mektup), taziye (Münşeât 4. mektup), vazife tebriği (Münşeât 6. mektup), şikâyet (Ek 2. mektup) ve izin talebi (Ek 3. mektup) gibi nedenlerle de mektup yazmıştır.

Münşeât’ın hangi tarihte tedvin edildiği bilinmemektedir. Ancak bazı mektupların başlık veya muhtevasından hangi tarihte yazıldıkları tespit edilebilmektedir. Bu bağlamda Münşeât’ın 1. mektubu 1029/1619-20, 3.’sü 1027/1617-18, 4.’sü 1031/1621-22, 5.’si 1022/1613-14, 6.’sı 1019/1610-11 senesinde kaleme alınmıştır. Sonradan tespit edilen mektupların ilki 1033/1623-24 senesinde, ikincisi 1034 Şevval’inden (Temmuz-Ağustos 1625) kısa bir süre sonra yazılmıştır.

Atâyî’nin Münşeât’ının nerede meydana getirildiği bilinmemektedir. Ancak bazı mektupların nerede yazıldığı anlaşılabilmektedir. Münşeât’ın ilk mektubu sonda yer alan imzaya bakılırsa Silistre’de yazılmıştır. 6. mektubu başlıktaki bilgiye göre Babaeski’den gönderilmiştir. Sonradan tespit edilen mektupların 2.’si Tırhala’da 3.’sü ise Hezargrad’da yazılmıştır.

Münşeât’taki mektupların dil ve üslubu oldukça külfetlidir. Klasik Osmanlı süslü nesir diliyle yazılan mektuplarda Arapça ve Farsça kelimeler ağırlıktadır. Arapça ve Farsça uzun terkipler, bu iki dildeki dekoratif manzumeler, uzun cümle yapısı ve seci, dil ve üslubu oldukça tumturaklı hale getirmiştir.

Nev’î-zâde Atâyî’nin Münşeât’ı bir yüksek lisans tezine konu olmuştur. Bu tezde Atâyî’nin mektuplarının metni kurulmuş, cümleleri mukayeseli olarak tahlil edilmiştir (Boztürk 2001). Eser, Suat Donuk tarafından da yayımlamıştır (Donuk 2020).

Yazarın biyografisi için bk. "Atâyî, Nev'î-zâde." Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/atai-nevizade