Ali Şir Nevâyî’nin çeşitli zamanlarda Hüseyin Baykara’ya, şehzadelere, yakınlarına ve dostlarına yazmış olduğu mektuplardan oluşan bir eser.

Doğu Türkçesinde münşeat türünün ilk örneği olma özelliğine sahip olan eser 897/1491-1492’den sonra yazılmıştır. Eserde dönemin toplum ve kültür hayatı, insan ilişkileri, tarihle ilgili bilgiler, özellikle Hüseyin Baykara ile çocukları arasındaki ilişkilerin durumu ve bu ilişkilerde Nevâyî’nin yeri gibi on beşinci yüzyılın ikinci yarısındaki Türkistan tarihini aydınlatacak bilgiler bulunur.

Eserde yer alan mektuplardaki içten ve akıcı üslup hemen dikkati çeker. Nevâyî’nin mensur Münâcât'ında da karşılaşılan bu üslupla yazılan metinler, ortak Türkistan Türkçesi nesrinin en güzel örnekleri olarak kabul edilir.

Münşe'ât, diğer tarihî metinlerde olduğu gibi, Tanrı’ya hamt, Hz. Peygamber’e salat ve selam içeren bir girişle başlar. Bu kısa girişten sonra asıl konuya girilir ve büyük makam sahipleri karşısında nasıl davranılacağı, nasıl sunum yapılacağı, Türklerin bu tür konulardaki durumu üzerinde kısaca durulur. Türklerle Farslar karşılaştırılır ve bu konuda Türklerin eksiklikleri olduğu belirtilir: “Türklerin yazışmaları ve anlayışlı kimselerin açıklama ve tavırları ile bir kişi bir kişiye hitaben bir şey yazdığında veya bir kişi gelen yazıya cevap verdiğinde ya da yazıyı getiren ulağı geri döndürecek olduğunda, sözleri güzel olmaktan uzak, yazdıklarının düzeni özensiz, edaları hoş nüktelerden yoksun ve içeriği de güzel beyitlerle bezenmemiş olurdu. Buna karşılık Farsça yazılan inşalar gönlü okşayıcı ve imlaları da oldukça özenli idi. Türkçe ile yapılan yazışmaların da Farsçadakiler örnek alınarak yapılması ve bu dilin mektuplarının da Farsça mektuplar gibi olması gerektiğini düşündüm.” Görüldüğü üzere Ali Şir Nevâyî, devletteki görevleri sırasında, özellikle Türk Divanı’nın beyi olduğu zamanlarda Türklerin okur yazar kitlesinin bile devlet yazışmalarında Farslar gibi işlenmiş bir sisteme sahip olmadıklarını, bunu bir düzene sokmak gerektiğini düşünür ve kendini sorumlu görüp ihtiyaç durumunda başvurulacak bir örnek olmak üzere bu eseri oluşturduğunu belirtir.

Eserin girişi, sanatkârane üslupla yazılmış bir bölümle devam eder. Burada evrenden, gökyüzünden ve yeryüzünden, dağlarla denizlerden, meclisten, dostluktan söz edilip Tanrı’ya bir kez daha hamt edilmiş ve “Tanrı’ya hamt tamam olduğu için şimdi kayığımızı Peygamber’in övgüsü deryasına sürelim.” cümlesiyle Hz. Peygamber’in övgüsüne geçilmiştir. Eserdeki ilk mektupta bazı devlet görevleriyle ilgili olarak padişah tarafından Horasan’a gönderilmesinden söz edilir. İkinci mektup, Esterabat valiliğine gönderilmesi üzerine muhtemelen Herat’taki üst düzey devlet görevlisi olan bir dostuna yazılmış ve ona birtakım öğütlerde bulunulmuştur. Bu mektupta ayrıca “Bir saatlik adalet, bütün insanların ve cinlerin ibadetinden daha hayırlıdır.” hadisi belirtilerek adaletin gerekliliği ve içkinin zararları üzerinde durulmuştur. Bu mektubun ilgi çekici bir yanı da Nevâyî’nin şahsına ait hiçbir hesabın içinde olmadığını belirtme gereği duymuş olması ve bunu mektuba yazmasıdır. Üçüncü mektup da Esterabat valiliği sırasında yazılmıştır. Bir dostuna yazıldığı anlaşılan bu mektupta da başkentteki düşmanlara karşı uyanık olunması ve halka yardım edilmesi yolunda birtakım uyarılar yapıldığı ve Herat’a olan hasretinin ifade edildiği görülür. Yazar, sonraki mektupta padişahtan gelen bir mektuptan ve bu mektubun kendisini ne kadar çok sevindirdiğinden söz eder. Bir sonraki mektubun muhatabının Hüseyin Baykara olduğu anlaşılıyor. Bu mektuptan anlaşılacağı üzere Hüseyin Baykara Nevâyî’den dağınık durumda olan şiirlerini toplamasını ve bir divan hâline getirip kendisine yollamasını istiyor ve şair, bu buyruğu yerine getirmekte geciktiği için özür dileyip sebebini anlatıyor. Baykara’ya yazılan bir başka mektupta da çok isteyip de bir türlü elde edemediği hacca gitmek için izin isteği dile getirildiği görülür. Şair, mektupların birinde şiirlerinin tertibinden ve oluşturduğu divanlardan söz eder ve bu divanların huzura gönderildiğini belirtir. Münşe'ât içindeki en ilgi çekici mektup, babayla oğulun arasını bulmak, aradaki düşmanlığı giderip barışı sağlamak için Bediüzzamân Mirza’ya yazılmış olandır. Nevâyî bu mektupta baba ile oğulun arasını bulmak için âdeta yalvarır, birtakım yanlışlara dikkat çekip şehzadeyi uyarır.

Münşe'ât''ın dili yer yer ağır olsa da dönem edebiyatının en akıcı metinlerinden biri olduğu söylenebilir. Nevâyî’nin mektuplardaki üslubu, samimi tavrı, okuyucuda onun kişiliğiyle ilgili bir kanaat oluşturacak niteliktedir. Eserin Süleymaniye ve Topkapı Kütüphanelerindeki ve Paris Bibliothèque Nationale’deki külliyatlarda da nüshaları bulunmaktadır.

Yazarın biyografisi için bk. "Alî Şîr Nevâî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-sir-nevai