Lutfî Efendi’nin, Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne’de Türkçe muallimliği yaptığı sırada, haftanın iki günü öğrencilere “talim ve tahrir ettirdiği” derslerin bir araya getirilmesiyle ve “Türkçe okumaya meyledenlerin” istifade etmesi için bir mecmua mahiyetinde hazırlamış olduğu ders notları. Münşe’ât-ı Türkiyye’nin mukaddime sayılabilecek kısa girişinde nakledilen “Kâffe-i teb’ası hakkında kütübhâne-i ihsân ve adâleti meftûh olan pâdişâh-ı ma’ârif-penâh Gâzî Sultân Abdülmecîd Hân efendimiz hazretlerinin sâye-i ihsân-vâye-i mülûkânelerinde…” ifadesinden ve eserin sonunda yer alan “Sâye-i ma’ârif-vâye-i hazret-i pâdişâhîde Türkce okumağa meyledenler içün işbu ders mecmû’ası tab’ u temsîl kılınmışdır. (fî gurre-i Şa’bân sene 1275)” şeklindeki kayıttan da anlaşılacağı üzere eser, Şaban 1275/Mart 1859 tarihinde kaleme alınmış olup bu tarih Sultan Abdülmecid’in saltanat yıllarına (1839-1861) karşılık gelmektedir.

67 dersten oluşan eserin mihverini “ilim ve maarif” teşkil etmektedir. Muhteva açısından bakıldığında, bir taraftan Mekteb-i Tıbbiye talebelerine Türkçe kitabet usulü öğretilirken öte taraftan ilim tahsil etmenin ve irfan sahibi olmanın ehemmiyeti, güzel ahlak ile muttasıf olmanın değeri, hüner erbabına riayet ve hürmet, vaktin kıymetini bilip gençlik çağını faydalı şeylere hasretmek gerektiği, zamanı hakkıyla değerlendirebilmenin yolları, çalışıp çabalamanın maksada ulaşmadaki rolü, güzel söz işitip saygı görmenin ne surette mümkün olabileceği, ilim sahibi olmak isteyenlerin gönülden heves ederek bu yolda sebatkâr olması gerektiği gibi hususlar işlenmiştir.

Klasik manada bir münşeât metni olmamakla beraber zaman zaman dilin ağırlaştığı, terkiplerin uzadığı dikkati çekmektedir. 37 ve 50. derslerin başlığında ise “Bu ders ser-â-pâ Türkcedür/Türkîdür”ibaresi yer almaktadır. Eser rika hatlı olup 31 sayfadan ibarettir. Eserin sonunda ayrıca derslerde geçen Arapça ve Farsça kelimelerin Türkçe karşılıklarının ayrı bir cetvel (tablo) şeklinde verildiği 8 sayfalık bir Lügatçe kısmı yer almaktadır. Türkçe karşılıkları verilen 791 kelimeden 675’i Arapça (%85), 116’sı Farsça (%15)’dır. Arapça ve Farsça kelimelerin Türkçe karşılıkları verilirken bağlam göz önünde bulundurulmuştur. Bu nedenle zaman zaman bir kelimeye bilinen lügat manası dışında bir anlam verildiği de görülmektedir.

Lügatçe kısmı ile sayfa sayısı 40’ı bulan eserin İBB Atatürk Kitaplığı ve Milli Kütüphane İhsan Sungu Kitapları arasındaki nüshası birbirinin aynısı olup Milli Kütüphane nüshasının kondisyonu iyi değildir. Eserin ayrıca Konya Bölge Müdürlüğü Yazma Eserler Bölümü’nde de bir nüshası tespit edilmiştir. Yine rika hatlı bu nüsha ise muhteva olarak aynı olmakla birlikte satır ve sayfa sayısı farklıdır. Bu nüshanın başında ayrıca kalem ve yazı yazmaya ilişkin iki buçuk sayfalık bir “Makale-i Kalem” bahsi ile eserin sonunda Sıdkî, Uzletî mahlasını taşıyan birkaç şiir yer almaktadır. Vak’anüvîs Ahmed Lutfî’ye dair bilgi veren kaynakların adından bahsetmediği “Münşe’ât-ı Türkiyye” adlı eser, Abdulmuttalip İpek tarafından transkripsiyonu ve Münşeât’taki derslerin günümüz Türkçesine aktarımı yapılarak Ahmed Lutfî Dîvânçesi ile birlikte yayınlanmıştır (İpek 2021).

Ahmed Lutfî’nin biyografisi için bk. “Ahmed Lütfî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmed-lutfi-efendi