Orta Asya Hive (Hârezm) Hanlığının önemli tarihçi, şair ve devlet adamlarından Mûnis Hârezmî'nin eseri. Mûnis Harezmî, ilk yazdığı şiirleri 1804 yılında Divân-ı Mûnis adlı küçük bir divanda toplamış, 1815-1820’li yıllarda ise Mûnisü’l-Uşşâk “Aşıklar Dostu” adını verdiği büyük bir divan tertip etmiştir. DÎvânı'nda gazeller, müstezatlar, muhammesler, müseddesler, rübailer, tuyuğlar gibi divan edebiyatı nazım biçimleri ile yazılmış şiirler bulunmaktadır (Jumayev 2013).

Mûnis Harezmî'nin hem Fars hem de Türk şairlerinden etkilendiği anlaşılmaktadır. Çünkü şiirlerinde Nizâmî-i Gencevî'yi, Hâfız-ı Şirâzî'yi, Feridüddin Attar'ı, Firdevsî'yi, Enverî'yi, Sâdî-i Şirâzî’yi ve özellikle Ali Şîr Nevâyî’yi övdüğü, onları kendisine üstat olarak kabul ettiğini açıkça ifade etmektedir (Jumayev, 2013). Bu bakımdan Mûnis Harezmî'nin klâsik Çağatay şiirin muakkibi olduğu anlaşılmaktadır.

Mûnis, şiirlerinde divan edebiyatının ortak konularının yanında sosyal konulara da yer vermiştir. Bu bağlamda kimi şiirlerinde âlimlere yeterince değer verilmediğinden şikayet etmiş, bilgili olarak tanımladığı şairlerin durumlarının hiç iç açıcı olmadığını ifade etmiştir. Ona göre bilgisizlikle savaşmada şairlerin çok önemi vardır. Şiirlerinde zengin-fakir ve hükümdar-reâyâ ilişkisi, aşk, kanaatkârlık, zahit, şeyhlere saldırış (Eckmann, 1963: 124) ile adalet, söz, şiir, hicran, firak gibi konulara da değinmiştir (Yusupov 1980).

Divân'ın, yazma nüshaları esas alınarak 1880'li yıllardan itibaren Taşkent'te taş basma usulüyle de basıldığı (Yusupov 1980:10; Jumayev 2013) bilinmektedir. Bu kapsamda Münirov, Mûnisü’l-Uşşâk’ın beş el yazma, altı taş basma nüshasının Özbekistan’da bulunduğunu belirtmektedir (Münirov 1960: 17-18’den aktaran Tekin, 2011: 1784). Mûnisü'l-Uşşâk'ın MS 940, MS 1330, MS 1793, MS 1865 katalog numaralı yazma nüshaları Özbekistan Fenler Akademiyası Şarkşinaslık İnstituti Şark Kolyazma Eserleri Fondı'nda saklanmaktadır. Bunlardan MS 1330 numaralı nüshanın ise müellif nüshası olduğu bilinmektedir (Kahya ve DeWeese, 2017: 433).

Dîvân'ın nüshalarından derlenen şiirler, Taşkent’te Kiril harfleriyle Tanlangan Asarlar "Seçilmiş Eserler" adıyla 1957 yılında, Saylanma "Derleme, Seçki" adıyla ise 1980 yılında yayımlanmıştır. Jumayev (2013) de bunların bazılarını Latin alfabesiyle neşretmiştir. Mûnis Harezmî, divanının sonuna Sevâd-ı Ta’lîm adlı hat ve yazı sanatı ile ilgili manzum bir eserini eklemiştir (Kahya ve DeWeese, 2017).

Lugat-i Çağatay ve Türkî-i Osmânî müellifi Şeyh Süleyman Efendi Buhârî, eserinde kelimelere anlam verirken Mûnis’in birçok beytini tanık göstermiştir. Ayrıca Mûnis Harezmî’nin şiirleri Özbek Divan edebiyatı ürünleri kapsamında Özbek okul ders kitaplarında da kendine yer bulmuştur. Mûnis'in şiirleri klâsik dönem Çağatay şiirlerini yakalayamamasına rağmen önemini ve etkisini günümüze kadar sürdürmüştür.

Şairin biyografisi için bk. "Mûnis, Şir Muhammed, Harezmî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü.http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/munis-harezmi