Münif Paşa’nın Batı düşünürlerinden Voltaire, Fénelon ve Fontenelle’nin felsefî düşünceler içeren diyalog tarzındaki yazılarına yer verdiği çeviri türündeki eseri. Münif Paşa’nın basılı ilk eseri olan Muhâverât-ı Hikemiyye, 1859 yılında yayımlanması hasebiyle Batı dillerinden Türkçeye çevrilen ilk edebî ve felsefî eser unvanını taşır. Kitapta Voltaire’nin Dialogues et entretiens philosophiques ile Dialogues et anecdotes philosophiques, Fénelon’un Oeuvres, Fontenelle’nin Dialogues adlı eserlerinden seçilmiş metinler yer alır. 80 sayfalık eserde sekizi Voltaire’ye, ikisi Fénelon’a, biri de Fontenelle’ye ait olmak üzere toplam 11 diyalog bulunur.

Kitaptaki ilk diyalog Fénelon’dan alınma olup Yunan filozofları Demokritos ile Heraklitos arasında, kâinatın yaratılışı ve anlamı ile akıl ve sezgi üzerine geçer. İkinci diyalog Fontenelle’den alınan tek diyalog olup Eski Yunan’ın meşhur isimlerinden Demetrious ile Herostratus’un şöhret tutkusu ve medeniyet meseleleri hakkındaki konuşmalarıdır. Voltaire’den alınan üçüncü diyalog bir filozof ile bostancı arasında bayındırlık hususuna dairdir. Dördüncü diyalog Fontenelle’den seçilmiş olup Fransız devlet adamı Konetabel ile kahraman asker Bayard’ın vatanseverlik ve millî menfaatlerin üstünlüğüne dair düşüncelerini yansıtır. Kitapta bundan sonraki diyaloglar Voltaire imzasını taşır. Beşinci diyalogda Madame de Maintenon ile Mademoiselle de L’Enclos arasında saray hayatı, özgürlük ve mutsuzluk üzerine bir konuşma gerçekleşir. Altıncı diyalog meşhur filozoflar Posidonius ile Lucres’in varlık, yaratıcı, yaratılış konularındaki görüşlerini içerir. Yedinci diyalog bir filozof ile Maliye Nâzırı arasında ekonomi hakkındadır. Sekizinci diyalog Avrupalı bir aydının Amerikan yerlisiyle konuşması olup Avrupalının Amerika ve Amerika’ya bakışını yansıtır. Dokuzuncu diyalogda Arist ile Aktoral, filozoflar ile devlet adamları örnekliğinde akıl ve kanun meselelerini tartışır. Onuncu diyalog genç bir kız ile yakın dostu bir kadın arasında geçmekte olup kadın eğitimi ele alınır. Bir horoz ile tavuk arasında geçen son diyalogda hayvan hakları üzerinde durulur.

Münif Paşa’nın önem arz eden çeşitli meseleleri Türk toplumunda o döneme kadar fazla üzerinde durulmayan yanlarıyla ele alması eserin dikkat çekici yanlarından olup Ahmet Hamdi Tanpınar’a göre “Muhâverât-ı Hikemiyye, yenilik tarihimizde adı unutulmuş bir kahramana benzer.”

Eser, 1276/1859 yılında İstanbul’da Cerîdehane Matbaası’nda basılmıştır.

Yazarın biyografisi için bk. “Münif Paşa”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/munif-pasa