MUHARRERÂT-I NİSVÂN (MUSTAFA REŞİT)
antoloji
Mustafa Reşit (d. 1861 - ö. 7 Eylül 1936)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Mustafa Reşid tarafından kadınlar için hazırlanan antoloji. Ara Nesil Dönemi edebiyatçısı ve gazetecisi Mustafa Reşid’in 1313/1895’te yayımladığı Muharrerat-ı Nisvan, 135 sayfadan ve 22 seçme metinden oluşur. Eserdeki yazılar; kadınlara hitap eden, kadın ruhunu anlatmaya çalışan özellikler taşımaktadır. Yaşadığı dönemde özellikle kadın okuyucular tarafından büyük ilgiyle karşılanan, eserlerinde genellikle kadınlar, aşk, aşk acısı, ayrılık gibi bireysel temalara yönelen Mustafa Reşid; edebiyatımızda kadın konusuna verdiği yer ve değer bakımından sadece Ara Nesil içerisinde değil, Yenileşme Devri Türk Edebiyatı’nda da öncü bir rol üstlenir.

Antolojide; yerli ve yabancı kadınların mektup ve yazılarının yanı sıra, erkek yazarların eserlerine de yer verilmiştir. Metinler genellikle kadınlara hitap eden, onları düşündüren, duygusal yanına hitap eden özelliklere sahiptir. Eserde Sarah Bernhardt, Adelina Patti, Juli Romen gibi batılı ünlü kadınlara dair yazılar aracılığıyla; bu isimlerin sanatçı kişilikleri, toplumun onlara gösterdiği ilgi ve yaşlılık dönemleri üzerinde durulmuştur. Mustafa Reşid, antolojisinde kadın mektuplarına da yer vermiş, mektuplardan hareketle kadın ruhunu anlatmaya çalışmıştır.

Mustafa Reşid, Muharrerat-ı Nisvan’ın giriş kısmında eseri neden hazırladığını anlatır. Yazarın “Rusyalı Edibe-i Şehîre Madam (Gülnar dö Lebedof) Hazretlerine” başlıklı ilk yazıda verdiği bilgiye göre bu eseri hazırlamasını sağlayan, eserin ithaf edildiği kişi; ülkemizde Madam Gülnar adıyla tanınan Rus müsteşrik Olga de Lebedev’dir. Mustafa Reşid’in Bir Çiçek Demeti adlı eserindeki yeniliği sezen Madam Gülnar, ondan kadınlara yönelik bir antoloji hazırlamasını istemiştir. Madam Gülnar’la bir hatırasına yer veren Mustafa Reşid, onun Türk kültür ve sanat çevrelerindeki etkisi ile eserin oluşmasındaki önemini vurgular.

Mustafa Reşid, eserin hazırlamasını teşvik eden bir diğer ismin Halit Ziya olduğunu Halit Ziya’nın kendisine gönderdiği bir mektup aracılığıyla ifade eder. Halit Ziya, mektubunda Mustafa Reşid’in kadınlara ithafen yazdığı Bir Çiçek Demeti adlı eserini çok tabii bulup beğendiğini vurgular. Halit Ziya, Avrupa’da kadınlar için pek çok fennî, hikemî kitaplar, risaleler, gazeteler bulunduğunu belirterek bizde de kadın konusundaki eserlerin artması gerektiğine değinir. Böylece Mustafa Reşid’i antolojiyi hazırlama hususunda cesaretlendirir.

Antolojide yer alan “Karielerime” ve “İfade-i Mahsusa” başlıklı yazılarda da Mustafa Reşid, kadın okuyucularının ilgisinden aldığı cesaretle bu eserini neşrettiğini belirterek antolojinin kadınları aydınlatıcı yazılardan oluşacağını dile getirir.

Muharrerat-ı Nisvan’da kadınların kaleminden 8 yazı bulunmaktadır. Kadınların kendilerini ifade etme vasıtası olarak en fazla yer verilen tür mektuptur. Mustafa Reşid; seçtiği kadın mektuplarından hareketle kadınların aile ilişkilerini, duygu ve düşünce dünyalarını, edebiyata dair görüşlerini, beğendikleri edebî eserleri, edebî meselelerin kadınlar arasında ne şekilde tartışıldığını ortaya koymak ister. Mektuplar aracılığıyla kadınların yabancı dil öğrenmelerini, kültür seviyelerini yükselterek toplumsal yaşamla bütünleşmelerini, ayrıca düşüncelerini yazı yoluyla dile getirmelerini tavsiye eder.

Antolojide Osmanlı kadınlarının yanı sıra, ünlü Batılı sanatçılar Sarah Bernardt, Juli Romen ve Adelina Patti’nin başarılarını anlatan yazılar ile Batılı ülkelerdeki kadın-erkek ilişkilerini ve kadınların toplumsal rolünü değerlendiren yazılar da bulunmaktadır.

Mustafa Reşid, Muharrerat-ı Nisvan’a Batılı yazarlar François Coppée ve Alexsandre Dumas’a ait iki yazıyı da dahil etmiştir. Bu yazılarda kadınlara ilişkin duygu ve düşüncelerin ele alındığı görülür.

Antolojide Türk edebiyatının ilk kadın şairi olarak bilinen Nigâr Hanım’a ve onun Nîran adlı eserinden hareketle edebiyata hizmetine de değinilir. Ayrıca yazının sonunda Şair Nigâr Hanım’ın üç şiirine de yer verilir.

Kitabın en ilgi çekici makalesi, Fatma Aliye Hanım’ın kaleme aldığı “Nisvan-ı İslâm ve Bir Fransız Muharriri” başlıklı yazıdır. Fatma Aliye, makalesinde Şark Kadınlarıyla Garp Kadınları adlı eseri yazan Emil Julyar’ı eleştirir. Emil Julyar, yedi yıl süreyle İstanbul’da kaldığı halde, eserinde Türk kadınları hakkında son derece olumsuz ifadeler kullanır. Fatma Aliye; Türk kadınlarının Emil Julyar’ın kitabında belirtildiği gibi bir hayat yaşamadıklarını, açgözlü ve obur olmadıklarını, eğitimden mahrum bırakılmadıklarını söyler. Emil Julyar’ın İslâmiyet’in kadın eğitimini yasakladığı yönündeki gerçek dışı fikirlerini de çürütür.

Muharrerat-ı Nisvan; kadınların meselelerini işleyen, çoğu kadınlar tarafından kaleme alınan seçme yazılardan hareketle kadınların fikrî ve felsefî meselelere dair görüş belirtebileceklerini ortaya koymaya çalışmıştır.

Yazarın biyografisi için bk. “Mustafa Reşid”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mustafa-resit


Eserden Örnekler


Halit Ziya Bey’in Bir Mektubu

(Bir Çiçek Demeti) mesleğini takipte devam için beni teşvik eden esbabdan biri de, o mecmua-i nâçizin intişarından sonra edib-i lebib Uşşakizâde Halit Ziya Beyefendi hazretlerinin şu iltifatname-i âlileridir:

“Cemiyet-i beşeriyenin bir kısmını teşkil eden kadınlara takdim ettiğiniz (Çiçek Demeti) gülzâr-ı edebiyatta yeni, ruh-efzâ rayihalar neşrederek arz-ı vücud eyledi.

Ekrem Bey, Hâmid Bey gibi bugün edebiyatımızın tecessüm etmiş suretleri olan iki büyük edibin mazhar-ı takdiri olmuş bir eser hakkında idare-i efkâra cür’etim küstahlık değil, mütalâasının ruhuma bahşettiği şevkin eseri olmak üzere telâkki edilse becadır. Müsaadenizle evvelemirde suret-i ifade ve tarz-ı tahririnizden bahsetmek isterim. Şivenizi vicdanen ne derecelerde takdir eylediğim ara sıra yazdığım makaleciklerde peyrevliğe çalışmaklığımla müstedeldir.

Bâdi-i emirde sehil görünen ufak ufak cümleleriniz, kısa kısa terkipleriniz o kadar âli, rengin bir mecmu husule getiriyor ki insan “nazar-ı müşkil-pesendane hiçbir yerinde sanat göremez. Fakat bütün sanayi!.. Fikr-i nadire-cûyane hiçbir yerinde harikulâde bir şey bulamaz. Fakat bütün bedâyi!..” Mütalâa-i edibanesini tezkire mecbur oluyor!

Bugün en maarif-mend milletler her şeyin tabiisini seviyorlar. Lâyıktır ki şive-i tabii her tarz-ı edebe müreccah görülsün!

Tabii yazıyorsunuz, binaenaleyh karilerinizde husule getirdiğiniz tesirler de tabii! Bir kalp eserlerinizden mütelezziz olmak için icbâr-ı nefse, taharri-i nikâta muhtaç kalmıyor! Sözleriniz en rakik damarları elektrik gibi doğrudan doğruya tehziz ediyor: Yaşayın edib!.. Bir çığır açtınız ki bütün ehl-i kalem takip etse sezadır!

Mütemeddin milletler kadınlara pek çok ehemmiyet veriyorlar. Avrupa’da kadınlar için neşrolunur binlerce fennî, hikemî kitaplar, risaleler, gazeteler bulunur. Tagayyürat-ı edebiyede erkekler kadar kadınların da dahli vardır. Velhasıl kadınlar müstahak oldukları mevki-i âlide bulunurlar. Sami Bey’in (Kadınlar)ı, zat-ı edibanelerinin şu eserleri gibi âsâr tekessür etmeli ki erkeklerin kadınlara medyun oldukları vezaif tekemmül etsin.

Eserinizin miftahı olan mektup, hayatın bir kapısından çıkan bir büyük validenin, diğer bir kapısından giren hafîdesine bıraktığı, dumû-ı tahassür ile tahassul etmiş ve esbâb-ı saadeti tehyie vazifesini tahammül eylemiş bir gül, kıymetli bir yadigârdır.

Sair mektuplar ise kızlara, zevcelere rahatı, saadeti talim eder mühim nasihatlerdir. Yalnız şu kadar bir itiraza cür’et ederim ki intihâb-gerdeniz olan esas üzerine daha pek çok yazılabilirdi.” (Mustafa Reşid, 1895: 9-11).

Kaynakça


Arkon Tekinel, Gonca (2021). Muharrerat-ı Nisvan. Konya: Palet Yayınları.

Mustafa Reşid, (1313/1895). Muharrerat-ı Nisvan, İstanbul: Âlem Matbaası.

Okay, Orhan (2014). Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı. İstanbul: Dergâh Yayınları.

Özarslan, Ersin (1994). Ara Nesil Edebiyatçısı ve Gazetecisi Mustafa Reşid Bey Hayatı ve Eserleri, Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Paker, Doğukan Ali (2021). “Muharrerat-ı Nisvan”. Türk Dili, CXX (834): 106-108.

Atıf Bilgileri


ARKON TEKİNEL, Gonca. "MUHARRERÂT-I NİSVÂN (MUSTAFA REŞİT)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/muharrerat-i-nisvan-mustafa-resit. [Erişim Tarihi: 19 Şubat 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DİVANÇE (ŞEVKET, MEHMED) Şevket, Mehmed Prof. Dr. Ekrem Bektaş
Görüntüle
2 NEBAHAT [BİR TÜFENGİN HATIRASI] (SÜLEYMAN NÂFİZ) Süleyman Nâfiz Diğer Mert KIZILASLAN
Görüntüle
3 MÎZÂNÜ'L-BELÂGA (ABDURRAHMAN SÜREYYÂ) Abdurrahman Süreyyâ, Mîrdûhî-zâde Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
4 SÜNÛHÂT (ABDÜLVEHHÂB) Abdülvehhâb, Bolulu Dr. Öğr. Üyesi Adem Özbek
Görüntüle
5 BELÂGAT-I LİSÂN-I OSMÂNÎ (AHMED HAMDİ) Ahmed Hamdi, Şirvânî Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
6 LUGAT-I KÂMÛS (AHMED LÜTFÎ) Ahmed Lütfî Efendi Diğer Hamza Havuz
Görüntüle
7 LEHCE-İ OSMÂNÎ (AHMET VEFİK PAŞA) Ahmed Vefîk Paşa Diğer Hamza Havuz
Görüntüle
8 ISTILÂHÂT LÜGATİ (YENİŞEHİRLİ AVNÎ) Avnî, Yenişehirli Dr. Bihter Gürışık Köksal
Görüntüle
9 BELÂGAT-I OSMÂNİYYE (CEVDET PAŞA) Cevdet Paşa, Ahmed Cevdet Paşa, Lofçalı Prof. Dr. Mücahit Kaçar
Görüntüle
10 HADÎKATÜ'L-BEYÂN (HACI İBRÂHİM EFENDİ) Hakkı, Hacı İbrâhim Hakkı Efendi Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
11 SEFÎNETÜ’L-İNŞÂ (HÂLET) Hâlet, İbrâhim Hâlet Bey, İstanbullu Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
12 SEVDÂ-YI NİHÂN (HÂLİD) Hâlid, Yenişehirli-zâde Hâlid Eyyûb Bey Doç. Dr. Macit Balık
Görüntüle