MUHAMMEDİYE (YÛSUF)
Hz. Muhammed'in hayatı, övgüsü ve dini nasihatler
Kastamonulu Yûsuf (d. ? - ö. ?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Kastamonulu Yûsuf’un Yazıcıoğlu Mehmed’in Muhammediye’sine nazire olarak yazdığı eser. Bu eserin varlığından Vasfi Mahir (2016), Abdülbaki Gölpınarlı (2006) ve Âmil Çelebioğlu’nun (1996) çalışmalarında söz edilmektedir. Eserin adı, hem sebeb-i te’lif hem de hâtime bölümünde “Muhammediye” olarak belirtilmektedir. Sebeb-i te’lif kısmında anlatıldığı üzere Yûsuf, dostlarının kendisinden Hz. Peygamber’in vasıflarının anlatıldığı bir eser yazmasını istemeleri ve Yazıcıoğlu’nun Muhammediye’sinin zor anlaşıldığından yakınmaları üzerine o esere bir nazire olarak Muhammediye’yi kaleme almıştır. Yazımı dört ay süren eser, 13 Ramazan 913/26 Ocak 1508 tarihinde tamamlanmıştır.

Muhammediye'nin nazım şekli mesnevidir. Metinde farklı vezinlerle yazılmış kaside ve kısa manzumelere de yer verilmiştir. Genel itibarıyla baştan sona "mefâ‘îlün mefâ‘îlün fe‘ûlün" kalıbı kullanılmıştır. Müellif, hâtimede eserin beyit sayısını 11690 olarak vermektedir. Ancak tenkitli metnin kurulması ile beyit sayısının 11834’e ulaştığı görülmektedir. Eserde, asıl vezinden farklı bir vezinle yazılmış 17 tekrarlı beyit mevcuttur. Bu beyitler 6 ile 10 arasında değişen sayılarda olmak üzere toplamda 127 defa tekrarlanmaktadır. 

Muhammediye klasik mesnevi düzenine göre tertip edilmiş olup giriş, konunun işlendiği bölüm ve bitiş olmak üzere üç ana bölümden meydana gelmektedir. Giriş bölümü, besmele ve hamdele beytinden sonra ilk beş beyti Arapça olan bir tevhidle başlar. Sonrasında na't, dört halifeye övgü ve sebeb-i te’lif kısımları gelir. Konunun işlendiği bölüm “Âgâz-ı Kitâb” başlığıyla başlar. Bu bölümde yaratılış, Hz. Peygamber’in hayatı, kıyamet alametleri ve ahiret hayatı olmak üzere üç ana konu ele alınır. Bitiş bölümü “Hâtimetü’l-Kitâb” başlığını taşır. Bu bölümde Muhammediye’nin yazılışıyla ilgili bazı bilgiler verilir ve dua edilerek eser sonlandırılır. Eserin konu bakımından kaynakları; Kur’ân-ı Kerîm, Kur’ân tefsirleri, hadisler, meşayıh sözleri ve İsrâiliyat olarak tespit edilebilir. Muhammediye, Hz. Peygamber’in hayatını konu edinmesi bakımından siyer olarak nitelendirilebilir. Bununla birlikte peygamber övgüsüne sıkça yer verilmesi nedeniyle na't, okuyucuya/dinleyiciye her fırsatta nasihatte bulunulması sebebiyle nasihatname özelliği de göstermektedir. Dolayısıyla ayrıntıya gidildiğinde bu sayılan üç nazım türünün hiçbiri eserin kapsamını tam olarak karşılamamaktadır.

Muhammediye, herkesin okuması ve anlaması gayesiyle yazıldığı için sanatlı/süslü söyleyişlerden uzak, açık ve anlaşılır bir anlatıma sahiptir. Yer yer sohbet üslubuyla okuyucuya ders ve öğütlerin verildiği eserde akıcı ve sürükleyici bir anlatım kendini gösterir. Sade bir dil kullanılması, zincirleme tamlamaların azlığı, ayet ve hadislerin nazmen tercüme edilmesi, eş/yakın anlamlı kelimelerin bir arada kullanılması, sohbet havasını yansıtan ifadelerin kullanımı, “dedim-dedi”li yapılar eserin anlatımında ön plana çıkan özelliklerdendir. Yazıldığı tarih itibarıyla Muhammediye, bir geçiş dönemi eseri olarak kabul edilmelidir. Çünkü Eski Anadolu Türkçesinin (13-15. yüzyıllar) yerini yavaş yavaş Osmanlı Türkçesine (16-20. yüzyıllar) bırakmaya başladığı bir dönemde yazılmıştır. Bu nedenle eserde, Eski Anadolu Türkçesine ait dil özellikleri yaygın biçimde görülmektedir. Eserin altı nüshası tespit edilmiştir.

Kastamonulu Yûsuf’un Muhammediye’si üzerine bir doktora tezi hazırlanmış (Kavaklıyazı 2018) ve bu çalışma daha sonra yayımlanmıştır (Kavaklıyazı 2019).

Eserden Örnekler


Beyânu Marazı Resûli’llâh Salla’llâhu Aleyhi ve Sellem

(...)

Pes itdi hamdeleyle feth-i bâbı

Dönüben bunlara kıldı hitâbı


Didi pes küllü şey’in hâlikün ol

Ana göre gerekdür tutasız yol


Gönül dünyâya virmek bî-vefâdur

Kim anun hep safâsı pür-cefâdur


Anun-çün sizi halk eyledi Allâh

Biline tâ cihânda bende vü şâh


Mu‘ayyen bildünüz kâdir Hudâdur

Resûli hem Muhammed Mustafâdur


Haber virdi size Hakdan resûli

Kamu bildürdi hep reddi kabûli


Şu yol kim ben didüm adın şerî‘at

Gerek naks itmeyesiz andan elbet


Benüm şer‘ümden ol kim kıldı noksân

Bilün kim nâkıs oldı anda îmân


Şular kim şer‘i ortadan götürdi

Bilün tahkîk kim dînin yitürdi


Hakun emrinde nefse cebr idün siz

Hudâdan her ne gelse sabr idün siz


Hazer kılun dahı nehy itdüginden

Tutun sünnetleri kim kılmışam ben


Tutun emmâre nefsi size düşmen

Ki hâlî olmaz ol hırs u emelden (Kavaklıyazı 2019: 487)

Kaynakça


Çelebioğlu, Âmil (1996). Muhammediye I-II. İstanbul: MEB Yay.

Gölpınarlı, Abdülbâki (2006). Mevlana’dan Sonra Mevlevîlik. İstanbul: İnkılap Yayınevi.

Kavaklıyazı, Ahmet (2018). Kastamonulu Yûsuf’un Muhammediye’si (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.

Kavaklıyazı, Ahmet (2019). Kastamonulu Yûsuf’un Muhammediye’si (İnceleme-Metin). Konya: Palet Yay.

Kocatürk, Vasfi Mahir (2016). Büyük Türk Edebiyatı Tarihi: Başlangıçtan Bugüne Kadar Türk Edebiyatının Tarihi, Tahlili ve Tenkidi. İstanbul: İKÜ Yayınevi.

Atıf Bilgileri


KAVAKLIYAZI, Ahmet. "MUHAMMEDİYE (YÛSUF)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/muhammediye-yusuf. [Erişim Tarihi: 15 Mart 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 VARKA VE GÜLŞÂH (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Prof. Dr. Ayşe YILDIZ
Görüntüle
2 HÂMÛŞ-NÂME (YÛSUF-I MEDDÂH ?) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
3 DÂSİTÂN-I İBLÎS ALEYHİ’L-LA’NE (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Araş. Gör. Dr. enes ilhan
Görüntüle
4 MAKTEL-İ HÜSEYN (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Araş. Gör. Dr. enes ilhan
Görüntüle
5 HİKÂYET-İ KIZ U CÜHÛD / KIZ MEVLİDİ / KIZ DESTÂNI (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Prof. Dr. Ahmet İÇLİ
Görüntüle
6 DÂSİTÂN-İ KÂDI VÜ UĞRI (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Doç. Dr. Mehmet Akif Gözitok
Görüntüle
7 KISSA-İ YÛSUF (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
8 ÂDÂBÜ’T‐TÂLİBÎN (YÛSUF) Kastamonulu Yûsuf Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI
Görüntüle
9 REH-NÜMÂ (YÛSUF) Kastamonulu Yûsuf Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI
Görüntüle
10 HAZÂ HİKÂYET-İ KIZ MA’A CÜHÛD ? Dr. Davut Ertem
Görüntüle
11 GAZAVÂT-I İMÂM ALÎ İBN EBÎ TÂLİB KERREMA’LLÂHU VECHEHU HİKÂYET-İ YEMÂME / HİKÂYET-İ YEMÂME (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Araş. Gör. Dr. İlyas Kayaokay
Görüntüle
12 DER-BEYÂN-I SEHÂVET-İ İMÂM ALÎ KERREMA’LLÂHU BABA AMR’ÜN NÂN İÇÜN GAVGÂ İTDÜGİDÜR / SEHÂVET-İ İMÂM ALÎ (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Araş. Gör. Dr. İlyas Kayaokay
Görüntüle
13 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
14 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
15 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
16 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
17 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
18 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
19 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
20 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
21 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
22 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle