İbrahim Efendi'nin tasavvufî düşünce ve yaşayışı öğretmek maksadıyla didaktik bir üslûpla kaleme aldığı mesnevisi. Müellifi bayramî-melâmî çevrede yetişmiş Oğlanlar Şeyhi İbrahim Efendi, eseri telif sebebini anlattığı kısımda "gönül kitabının şerhi" olarak nitelendirdiği bu mesnevinin ehli açısından kıymetli ve itibarlı olduğunu belirtir. İzahı kısa tutup yalnızca faydalı kısımlarını öne çıkardığını çağrıştırmak adına ismini Müfid ü Muhtasar (faydalı ve mücmel; derli toplu yararlı bilgiler) koyduğunu zikreder. Mesnevî nazım şekliyle yazılmış olan Müfîd ü Muhtasar, 1080 beyitten müteşekkildir. Aruz vezninin remel bahrinin fâilâtün / fâilâtün / fâilün kalıbıyla nazmedilmiştir. Telif yılı net olarak belirtilmemişse de Sultan I. Ahmed'e medhin yer alması ve tarikatların tanıtıldığı kısımda 1023/1614 rakamının zikredilmesi, eseri 1614 senesine tarihlendirmeyi mümkün kılar.

Müfîd ü Muhtasar, sûfî şairlerin mesnevîlerinin ekseriyetinde olduğu gibi muhatabına bilgi verip onu terbiye etmeyi gaye edinen mesnevîlerdendir. Şair, eserinde bir taraftan tasavvufun ana konularını okuyucunun anlayabileceği seviyede anlatıp tasavvufî kavramları izah ederken diğer taraftan dönemin faaliyet gösteren tarikatlarını tanıtıp o günün tasavvuf telakkisini gözler önüne sermektedir. Muhtevâ, sanat yapma endişesi taşımadan eğiticilik ve öğreticiliği önceleyici bir mahiyette sunulmuştur. Klasik Şark mesnevîlerinde görüldüğü üzere tevhidle başlayan eserde yaratılmışların özü ve en seçkini olarak nitelendirilen Hz. Muhammed ile onun güzide arkadaşları Dört Halife'ye naat sunulduktan sonra dönemin padişahı Sultan Ahmed'e medihte bulunulmaktadır. Müteakip beyitlerde 59 başlıkta ele alınmış olan esas konuya geçilmektedir.

Eser üç bölümden meydana gelir. "Giriş" bölümü tevhîd (1-12. beyitler), na't (Fî-Medhi'n-Nebî) (13-15. beyitler), Dört Halife övgüsü (Fî-Medhi'l-Hulefâ-i Râşidîn) (16-17. beyitler) ve Fî-Münâcâtı Bârî-Teâlâ başlığı altında dönemin padişahı I. Ahmed (ö. 1026/1617) medhiyesini (18-27. beyitler) ihtiva etmektedir. Ana konunun işlendiği "Asıl Bölüm" hurûf-ı hecâ ile kitabın yazılmış olduğunu açıklayan kısa bir mukaddime (Medhalü'l-Kitâb) (28-37. beyitler) ve nasihat (38-56. beyitler) ile başlamaktadır. Bu bölüm, 59 başlık altında tasavvufî düşüncenin işlendiği kısımdır ve eserin adeta omurgasıdır. Başlıkların her birini birer makale olarak da tavsif de mümkündür. Mesnevînin Fî-Beyânı Usûli't-Tertîbi'l-Kitâb (1036-1050. beyitler) ve Fî-Beyânı Sebebi't-Te'lîfi'l-Kitâb (1051-1080. beyitler) başlıklı "Bitiş Bölümü"nde ise umumiyetle mesnevîlerin giriş kısmında yer alan kitabın yazılış sebebinin ifadesi yer almaktadır. Sebeb-i telîfin eserin sonuna alınması, şairin burada da şeklen özgün bir tutum sergilediğini göstermektedir. Bu başlıklar altında mesnevînin adı belirtilmiş, hamd u senâ ve duâ beyitlerine yer verilmiştir.

Eser oldukça sade bir dille yazılmıştır. Bununla birlikte ele alınan konuların mahiyeti itibariyle pek çok terim ve rumuz kullanmıştır. Bunlar ekseriyetle Arapça olmakla birlikte metnin içeriğine vâkıf okuyucular açısından pek de yabancı sayılamayacak kavramlardır. Mesnevîde âyet-i kerimelerden ve hadis-i şeriflerden çokça lafzî iktibaslar yapılmış, irsâl-i mesel cihetiyle Arap vecizeleri az da olsa beyitlerde yer almıştır. Eserde daha çok nasihat ve hitap üslûbu hâkimdir. Müellif, işlediği konuları kendi tecrübelerini de katarak anlatırken benzerleri itibariyle eserini özgün bir mahiyete taşır. Eserin bir başka özgün yönü, nâzımının yaşamış olduğu dönemdeki tarikatları zikrettiği bölümde, içinde doğrudan ve bizzat bulunmayıp usûl ve erkânına tam manâsıyla vâkıf olmadığı muhitleri de eserine ilave etmesidir. Böylece eser 17. yüzyıl Osmanlı toplumunun dinî-tasavvufî hayatına ilişkin çalışmalarda birinci derecede başvuru kaynaklarından biri hâline gelmiştir.

Eser üzerinde tafsilatlı bir çalışma yaparak günümüz harflerine aktarmış olan Bilal Kemikli, eserin teşkilinde toplam 5 nüshayı esas almıştır. Bu nüshalar birbiriyle karşılaştırılarak şairin kaleminden çıkmış son şekle yaklaşılmaya çalışılmış ve müellif nüshası üslûbunu haiz bir edisyon kritikle Müfîd ü Muhtasar yayımlanmıştır (2003). Eser üzerine daha öncesinde daha önce yapılmış yüksek lisans çalışmaları da (Köse: 1997) ve (Yılmaz: 1998) bulunmaktadır.

Şairin biyografisi için bk. "İbrahim Efendi, Oğlanlar Şeyhi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ibrahim-efendi-oglanlar-seyhi