MÜCMELÜ'T-TÛMÂR (SEYYİD LOKMÂN)
tarih kitabı
Seyyid Lokmân b. Hüseyin el-Âşûrî el-Urmevî (d. ?/? - ö. 1010/1601'den sonra)

ISBN: 978-9944-237-87-1



Seyyid Lokmân b. Hüseyin tarafından kaleme alınan tarih konulu eser. Lokman, Osmanlı sarayındaki şehnâmecilik görevine II. Selim devrinde, 977/1569’da başlamış ve bu görevini 1569-1595 yılları arasında kesintisiz olarak sürdürmüştür. Asıl görevi olan Farsça şehnâme yazımını yerine getirirken aynı zamanda, saray kütüphanesinde bulunan ve başlangıcındaki nesebnâme bölümünün devamına, Osmanlıların ortaya çıkışından itibaren geçmiş padişahlar zamanında vuku bulan olayların yazılmakta olduğu Tûmâr-ı Hümâyûn’a bırakıldığı yerden devam etmesi emredilmiştir. 1576 yılında, Tûmâr-ı Hümâyûn’un zeyli olarak yazdıklarını temize çektiği bir nüshayı Hoca Sâdeddin Efendi görerek beğenmiş ve bir nüsha da kendisi için talep etmiştir. Seyyid Lokmân söz konusu tomarın nesebnâme bölümünü çıkartıp Osmanlı tarihiyle ilgili kendisinden önce yazılan bölümleri kısaltarak kendi yazdıklarıyla meydana getirdiği bu nüshaya Mücmelü’t-Tûmâr adını vermiştir.
Seyyid Lokmân, Mücmelü’t-Tûmâr’da özellikle büyük kısmını kendisinin yazmadığı Kanûnî devrine ait bölümde pek çok değişiklik yapmıştır. Esası aynı kalsa da çoğu yerde olayları başka kelimelerle anlatmış, ayrıca gerekli gördüğü yerlerde eklemeler ve çıkarmalar yapmıştır.
Tabii olarak 1576’ya kadar vuku bulan olayları ihtiva eden bu nüsha dışında Londra’daki Birleşik Krallık Millî Kütüphanesi’ndeki (British Library) bulunan diğer Mücmelü’t-Tûmâr nüshası ise 1585’e kadar gelmektedir. Buradan Seyyid Lokmân’ın kendisinde kalan nüshanın yazılmasına devam edildiği anlaşılmaktadır. Bu iki nüshada minyatür bulunmamaktadır.
Seyyid Lokmân 1583 yılında, bu defa nesebnâme bölümü de dâhil olmak üzere Tûmâr-ı Hümâyûn’un kitap formundaki versiyonlarını hazırlatmış ve bu nüshaları sırasıyla Sultan III. Murad, Veziriazam Siyavuş Paşa ve Dârüssaâde Ağası Mehmed Ağa’ya sunmuştur. Aynen Tûmâr-ı Hümâyûn gibi Zübdetü’t-Tevârîh ismini taşıyan bu üç nüsha, sanat değeri yüksek çok sayıda göz alıcı minyatürle bezenmiştir. Bu tarihten sonra da yazımına devam edilen ve bahsi geçen bütün yazmalara kaynaklık eden 31 metre uzunluğunda tomar şeklindeki esas nüsha olan Tûmâr-ı Hümâyûn’a kayıtlı olaylar, III. Mehmed’in 1595’te tahta cülusuyla sona ermektedir.
Burada tarih araştırmacılarının öteden beri sorduğu soru, Seyyid Lokmân’ın bu tarih yazma görevini, Tûmâr-ı Hümâyûn’da kayıtlı Osmanlı tarihinin hangi noktasında teslim aldığı, yani yazmaya hangi noktasından devam ettiğidir. Mücmelü’t-Tûmâr’ın eldeki iki nüshasından Hoca Sâdeddin Efendi’ye sunulanda kayıtlı olan bir bilgiden yola çıkılarak söz konusu tarih tespit edilmiştir. Buna göre Seyyid Lokmân tarih yazımına, şehzadeleri arasındaki mücadelenin kızışması üzerine Kanûnî’nin 26 Şaban 966 Pazartesi günü (5 Haziran 1559) sefer niyetiyle Anadolu’ya geçmesini anlatarak başlamaktadır. (Pazan 2022).
26 sene süreyle sarayda görevli olması sebebiyle pek çok olaya bizzat şahitlik etmiş olan Seyyid Lokmân’ın kendi kaleminden çıkan ve Kanûnî, II. Selim ve III. Murad dönemlerini kapsayan, vekâyinâme üslubuyla yazılmış Osmanlı tarihinin iki adet Mücmelü’t-Tûmâr nüshası da dâhil eldeki altı nüshasının (Pazan 2022) edisyon kritik okuması yapılmış ve inceleme bölümüyle birlikte yayınlanmıştır (Pazan 2023).

Eserden Örnekler


Ve mâh-ı mezbûrun onunda serdâr-ı mu‘azzam serdârlık hil‘ati geyüp ve hazretlerine virilen kaftân Sigetvar’a dâhil olduğı gün Gâzî Sulṭân Süleymân Hân-ı cennet-mekânun geydüği ağır kaftân olup ve otaklar dahi ol sefer-i feth-müncerrde ẕât-ı hümâyûnlarına kurılan otaklar olup ve ana göre sâyir kaftânlar ve kılıçlar ve cebehâne ve kırk bin flori nakd in‘âm ve birkaç katâr deve ve katır ve birkaç ṭavîle atlar ve murassa‘ raht ve eğer ve mücevher ‘abâyîler ihsân buyurılup ve fark-ı şerîfe mübârek dest-i hümâyûnla murassa‘ sorkuç dakınup hayr du‘âlar ile yollandılar. Ve Sarây-ı ‘Âmire’den çıkup ṭabl ü ‘alem ve hayl ü haşem birle uğur açup yüridi. Ve iskelede kadırgaya dâhil olduklarında sa‘âdetlü pâdişâh-ı ‘âlem-penâh Rûmili beğlerbeğisine vezâret ve anun yerine yeniçeri ağasına ve ağalık içerüde hâssa silahdâr ağaya virildüğin bi’ẕ-ẕât sadr-ı a‘zam söyleyüp hâzıru’l-vakt olanlar dahi el öpdiler. Ve Yemen Beğlerbeğisi Hasan Paşa’ya dahi yarındası vezâret virilüp kılıç ve kaftân irsâl olındı. Ve Anaṭolı Defterdârı Hüsrev Beğ sadr-ı a‘zam hazretleriyle sefer-i hümâyûna me’mûr olup gitdiler. Ve Üsküdar Kâḍîsı ‘Arab-zâde Efendi dahi refîk-ı ṭarîk oldılar. Ve re’îs efendi küttâbla bile varup mâh-ı mezbûrun evâhirinde göçüp müteveccih oldılar. Ve Bosna’dan ma‘zûl Ferhâd Paşa dahi gelüp sâyir ma‘zûl beğlerbeğilerle sefere revâne oldılar (Mücmelü't-Tûmâr. Londra nüshası vr. 204b/16-205a/15).

Kaynakça


Kütükoğlu, Bekir (1994). “Şehnâmeci Lokman, Vekayi‘nüvis," Makaleler. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti. 7-15.
Kütükoğlu, Bekir (2003). “Lokmân b. Hüseyin”. İslam Ansiklopedisi. C. 27. Ankara: TDV Yay. 208-209.
Pazan, İbrahim (2022). “Şehnameci Seyyid Lokmân’ın 1559-1595 Yıllarını Kapsayan Osmanlı Tarihi”. II. International Conference on the Studies of Ottoman Empire in Three Continents, February 11-13, 2022/Istanbul-Turkey, Proceedings Book. (ed. Ahmed Abdoh Tarabeik): 237-244.
Pazan, İbrahim (2022). “Şehnâmeci Seyyid Lokmân’ın Tûmâr-ı Hümâyûn’u ve Bundan Üretilen Diğer Yazmalar”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 47: 151-186.
Seyyid Lokmân. Zübdetü’t-Tevârîh (Tûmâr-ı Hümâyûn, Nesebnâme-i Hümâyûn). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi. Nu. A.3599.
Seyyid Lokmân. Mücmelü’t-Tûmâr. İstanbul Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi. Nu. 294.
Seyyid Lokmân. Mücmelü’t-Tûmâr. Londra Birleşik Krallık Millî Kütüphanesi (British Library). Nu. Or. 1135.
Seyyid Lokmân. Zübdetü’t-Tevârîh (Silsilenâme). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi. Nu. H.1321.
Seyyid Lokmân. Zübdetü’t-Tevârîh. İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi. Nu. 1973.
Seyyid Lokmân. Zübdetü’t-Tevârîh. Dublin Chester Beatty Müzesi. Nu. T 414.
Seyyid Lokmân (2023). Zübdetü’t-Tevârîh (Osmanlı Tarihi 1299-1595). hzl. İbrahim Pazan. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.

Atıf Bilgileri


Pazan, İbrahim. "MÜCMELÜ'T-TÛMÂR (SEYYİD LOKMÂN)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/mucmelu-t-tumar-seyyid-lokman-tees-1989. [Erişim Tarihi: 05 Ekim 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 ZAFER-NÂME (LOKMÂN) Lokmân, Seyyid Lokmân, Lokmân Çelebi, Lokmân bin Hüseyin Dr. UĞUR ÖZTÜRK
Görüntüle
2 SELÎM HAN-NÂME (LOKMÂN) Lokmân, Seyyid Lokmân, Lokmân Çelebi, Lokmân bin Hüseyin Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
3 ŞEHİNŞÂH-NÂME (LOKMÂN) Lokmân, Seyyid Lokmân, Lokmân Çelebi, Lokmân bin Hüseyin Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
4 HÜNER-NÂME (LOKMÂN) Lokmân, Seyyid Lokmân, Lokmân Çelebi, Lokmân bin Hüseyin Dr. UĞUR ÖZTÜRK
Görüntüle
5 ZÜBDEDÜ'T-TEVÂRİH (LOKMÂN) Lokmân, Seyyid Lokmân, Lokmân Çelebi, Lokmân bin Hüseyin Dr. Meryem Özer
Görüntüle
6 KIYÂFETÜ'L-İNSÂNİYYE FÎ ŞEMÂİLİ'L-OSMÂNİYYE (SEYYİD LOKMÂN) Lokmân, Seyyid Lokmân, Lokmân Çelebi, Lokmân bin Hüseyin Dr. Öğr. Üyesi Gül YILMAZ ÇAL
Görüntüle
7 OĞUZ-NÂME (LOKMÂN) Lokmân, Seyyid Lokmân, Lokmân Çelebi, Lokmân bin Hüseyin Araş. Gör. Sevgi Kübra Akdemirel
Görüntüle
8 NESEB-NÂME-İ HÜMÂYUN (LOKMÂN) Lokmân, Seyyid Lokmân, Lokmân Çelebi, Lokmân bin Hüseyin Dr. Öğr. Üyesi Fazile Eren Kaya
Görüntüle
9 TERCEME-İ MİHR Ü MÜŞTERÎ (LOKMÂN) Lokmân, Seyyid Lokmân, Lokmân Çelebi, Lokmân bin Hüseyin Dr. Öğr. Üyesi Fazile Eren Kaya
Görüntüle
10 TERCÜME-İ LEM'ATÜ'L-ENVÂR (LOKMÂN) Lokmân, Seyyid Lokmân, Lokmân Çelebi, Lokmân bin Hüseyin Dr. Öğr. Üyesi Fazile Eren Kaya
Görüntüle
11 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
12 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
13 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
14 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
15 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
16 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
17 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
18 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
19 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
20 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle