Kınalı-zâde Alî Çelebi’nin muamma türündeki manzumeleri. Kaynaklardaki kayıtlara göre Türk edebiyatında muamma türünün yaygınlaşmasında nazariye, teamül ve himaye açısından Emrî ile birlikte önemli katkısı bulunan Kınalı-zâde Alî, muamma söylemekte de mahir bir şairdi (Kılıç 2010: 1118; Kutluk 1989: 680; Tarlan 1936: 4). Kınalı-zâde Hasan Çelebi, babasının, Emrî ile Edirne Üç Şerefeli Medresesi’nde Merhabâ Efendi’nin yanında danişmentken tanıştığını, o devirde Osmanlı edebî çevrelerinde henüz muammaya rağbet yokken bu türe merak sardıklarını ve Mîr Hüseyin Nişâbûrî’nin Muamma Risâlesi’ni Emrî okuyup kendisi de yazarak iki günde istinsah ettiklerini Alî Çelebi’nin kendi ifadeleriyle aktarmaktadır (Kutluk 1989: 680; Saraç 1997: 308). Alî Çelebi, Emrî’nin muamma ile daha fazla meşgul olup şairliğinin yanı sıra muammacılıkla da şöhret bulduğunu bildirse de oğlu Hasan Çelebi, babasının bu sözleri tevazu ile söylediğini, aslında Emrî’nin, türün kendine has özelliklerine fazlaca kafa yorması sebebiyle şiiriyetçe külfetli ve kusurlu muammalar söylediğini düşünmektedir; ona göre babası Alî Çelebî’nin muammaları ise ta’miye yönü bir tarafa bırakıldığında bile anlamlı ve edebîdir (Kutluk 1989: 681; Tarlan 1936: 5).

Kınalı-zâde Alî’nin Muammeyâtı'nın, şu ana kadar tespit edilebilen beş farklı mecmuadan derlenen malzeme itibarıyla toplamda doksan sekiz manzumeden meydana geldiği söylenebilir. Berlin Devlet Kütüphanesi'nde MS. OR. OCT. 3420 demirbaş numarası altında kayıtlı olan yazma, bir muamma mecmuasıdır ve Kınalı-zâde Alî Çelebi’nin doksan yedi adet muammasını içermektedir. Aynı kütüphanede yer alan MS. OR. OCT. 2130 numaralı muamma mecmuasında elli beş; Nuruosmaniye Kütüphanesi 4965 numarada kayıtlı mecmuada yetmiş beş; Vahitpaşa Kütüphanesi 1554 numaralı muamma mecmuasında Kınalı-zâde Alî Çelebi’ye ait elli dokuz muamma bulunmaktadır. Söz konusu manzumelerde kırk beş farklı isim gizlenmiş olup her muammanın başlığında ilgili isim yazılmıştır. Bunlar arasında, ismin belirtilmeyip sadece ta’miye yönteminin başlık olarak yazıldığı bir örneğe rastlanmamaktadır. Nuruosmaniye Kütüphanesi'nde bulunan mecmuadaki muammaların ikisinin hall yolu beyitlerin altında, Vahitpaşa Kütüphanesi'nde bulunan mecmuada, muammaların üçünün hall yolu sayfa kenarında gösterilmiştir. Kınalı-zâde’nin muammeyâtını oluşturan bu muammalar dış yapıları itibarıyla incelendiğinde hepsinin beyit nazım biriminde ve biri istisna olmak üzere tamamının musarra müfret biçiminde yazılmış olduğu görülmektedir; içerik ve söyleyiş yönüyle, çoğu âşıkâne olmakla beraber rindâne ve hakîmâne özellik gösterenleri de vardır. Türün gerektirdiği remizler, tekrarlar, ta’miyeye has kelime kadrosu gibi şiire külfet veren unsurlar bütün muammalarda olduğu gibi Kınalı-zâde Alî’nin muammeyâtında da bulunmakla birlikte bazı örneklerin şiire yaklaştığını söylemek mümkündür.

Şairin biyografisi için bk. “Ali Çelebi, Kınalı-zâde ”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü.  https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-celebi-kinalizade