MUAMMALAR (EMRÎ)
muammalar
EMRÎ, Emrullâh (d. ?/? - ö. 983/1575)

ISBN: 978-9944-237-87-1



Tezkire yazarları ve edebiyat otoritelerince muamma türünün Klasik Türk edebiyatındaki en büyük temsilcisi olarak kabul edilen Edirneli Emrî Çelebi’nin manzumeleri. Bu manzumelerin çok azı Dîvân’ında yer almaktadır. Geri kalanları ya müstakil eser olarak ya da muamma mecmua ve risaleleri içerisinde karşımıza çıkmaktadır. Sayısı hakkında net bir şey söylemek mümkün olmamakla birlikte 650’den fazladır (Saraç 1995: 164).

Muammaların büyük bir çoğunluğu mukaffâ beyitler hâlinde kaleme alınmış olup dört mısralık kıta şeklinde tertip edilenleri de mevcuttur. Ayrıca mahlas kullanılan muamma sayılarının fazlalığı Emrî’nin manzumelerinin dikkat çekici yönlerinden biridir. Söz ve anlam sanatları açısından da oldukça zengin olan bu manzumelerde en yoğun kullanılan sanatlar kinaye, teşbih, kalb ve telmihtir. Özellikle kinaye ve telmihin büyük bir ustalıkla kullanıldığı muammalar; mecaz ve çok anlamlı yapıların da işin içine dahil olmasıyla edebî zevki okşayan son derece estetik manzumeler hâline gelmiştir. Her ne kadar şiirdeki yeri tartışılan ve bu konuda bazı eleştirilere maruz kalan; duygudan ziyade zihin ve zekâ kıvraklığına hitap eden muammaya pek çok usta şairin meyletmediği bir gerçek olsa da içinde barındırdığı teşbih ve mecazlarla oldukça zengin bir malzemeye sahip olan bu manzumelerin Emrî’nin elinde edebî bir hüviyete büründüğü muhakkaktır.

Bununla birlikte Emrî’nin muamma tertibinde bazı kusurlar da göze çarpmaktadır. Muamma çözümü için gerekli amellerin kullanımına bazen işaret edilmemesi; “mihr” kelimesinin eş anlamlıları olarak “vüdd” ve “hubb” kelimelerinin kullanılması; "râh, çâh ve mâh" kelimelerinin eş anlamlısı olarak bunların muhaffefi olan “reh, çeh ve meh” kelimelerinin de kabul edilmesi gibi kusurlar Muammâyî Ahmed Çelebi’nin (ö. 1606’dan sonra) Şerh-i Mu‘ammeyât-ı Emrî (bkz. Kaynakça) adlı eserinde Emrî’nin muamma tertibine dair dile getirdiği bazı eleştirilerdir.

Yurt içi ve yurt dışı yazma eser kütüphanelerinde müstakil eser olarak ya da muamma mecmua, risale ve şerhleri içerisinde yer alan Emrî’nin muammaları Yekta Saraç tarafından derlenerek neşre hazırlanmıştır (Saraç 1995: 164).

Şairin biyografisi için bk. “Emrî, Emrullâh”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/emri-emrullah 

Eserden Örnekler


Çünân ki der-ism-i Dâvud:

Gerçi kim güllerle şimdi zeyn olupdur sebzezâr

Dûstdan ayru olanun her biri görür çü hâr

Çünân ki der-ism-i Sâkinî:

Kodun bu âşıkı kodun ağyârı neyledün

Kapunda sâkin olmayanı sâkin eyledün

Ve der-ism-i Rıdvân:

Görmedi kadd-i bülendün gibi hîç

Kimse bir serv-i semen-had zâhir

Hareket ehli cihânda oldı

Sâkin-i ravza-i bî-hadd âhir

Ve der-ism-i Alî:

Gelünüz bir yire ey ehl-i sükûn-ı âlem

Baş açun kim olasız ehl-i me‘ânîden hem (Mu‘ammâyî Ahmed Çelebi, 10a-10b)

Kaynakça


Muammâyî Ahmed Çelebi. Şerh-i Mu‘ammeyât-ı Emrî. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Ktp. No: TY01355. vr. 10a-10b.

Saraç, M. A. Yekta (1995). “Emrî, Emrullah”. İslam Ansiklopedisi. C. 11. İstanbul: TDV Yay. 164.

Atıf Bilgileri


Akboğa, Songül. "MUAMMALAR (EMRÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/muammalar-emri. [Erişim Tarihi: 24 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (EMRÎ) Emrî, Emrullâh Prof. Dr. M. A. Yekta SARAÇ
Görüntüle
2 PEND-İ ATTÂR TERCÜMESİ (EMRÎ ?) Emrî ? Dr. Öğr. Üyesi Tuba Onat Çakıroğlu
Görüntüle
3 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
4 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
5 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
6 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
7 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
8 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
9 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
10 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
11 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
12 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle