- Yazar Biyografisi (TEİS)
EMRÎ, Emrullâh - Madde Yazarı: Araş. Gör. Songül Akboğa
- Eser Yazılış Tarihi:?/?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Muamma
- Yayın Tarihi:23/07/2023
MUAMMALAR (EMRÎ)
muammalarEMRÎ, Emrullâh (d. ?/? - ö. 983/1575)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Tezkire yazarları ve edebiyat otoritelerince muamma türünün Klasik Türk edebiyatındaki en büyük temsilcisi olarak kabul edilen Edirneli Emrî Çelebi’nin manzumeleri. Bu manzumelerin çok azı Dîvân’ında yer almaktadır. Geri kalanları ya müstakil eser olarak ya da muamma mecmua ve risaleleri içerisinde karşımıza çıkmaktadır. Sayısı hakkında net bir şey söylemek mümkün olmamakla birlikte 650’den fazladır (Saraç 1995: 164).
Muammaların büyük bir çoğunluğu mukaffâ beyitler hâlinde kaleme alınmış olup dört mısralık kıta şeklinde tertip edilenleri de mevcuttur. Ayrıca mahlas kullanılan muamma sayılarının fazlalığı Emrî’nin manzumelerinin dikkat çekici yönlerinden biridir. Söz ve anlam sanatları açısından da oldukça zengin olan bu manzumelerde en yoğun kullanılan sanatlar kinaye, teşbih, kalb ve telmihtir. Özellikle kinaye ve telmihin büyük bir ustalıkla kullanıldığı muammalar; mecaz ve çok anlamlı yapıların da işin içine dahil olmasıyla edebî zevki okşayan son derece estetik manzumeler hâline gelmiştir. Her ne kadar şiirdeki yeri tartışılan ve bu konuda bazı eleştirilere maruz kalan; duygudan ziyade zihin ve zekâ kıvraklığına hitap eden muammaya pek çok usta şairin meyletmediği bir gerçek olsa da içinde barındırdığı teşbih ve mecazlarla oldukça zengin bir malzemeye sahip olan bu manzumelerin Emrî’nin elinde edebî bir hüviyete büründüğü muhakkaktır.
Bununla birlikte Emrî’nin muamma tertibinde bazı kusurlar da göze çarpmaktadır. Muamma çözümü için gerekli amellerin kullanımına bazen işaret edilmemesi; “mihr” kelimesinin eş anlamlıları olarak “vüdd” ve “hubb” kelimelerinin kullanılması; "râh, çâh ve mâh" kelimelerinin eş anlamlısı olarak bunların muhaffefi olan “reh, çeh ve meh” kelimelerinin de kabul edilmesi gibi kusurlar Muammâyî Ahmed Çelebi’nin (ö. 1606’dan sonra) Şerh-i Mu‘ammeyât-ı Emrî (bkz. Kaynakça) adlı eserinde Emrî’nin muamma tertibine dair dile getirdiği bazı eleştirilerdir.
Yurt içi ve yurt dışı yazma eser kütüphanelerinde müstakil eser olarak ya da muamma mecmua, risale ve şerhleri içerisinde yer alan Emrî’nin muammaları Yekta Saraç tarafından derlenerek neşre hazırlanmıştır (Saraç 1995: 164).
Şairin biyografisi için bk. “Emrî, Emrullâh”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/emri-emrullah
Eserden Örnekler
Çünân ki der-ism-i Dâvud:
Gerçi kim güllerle şimdi zeyn olupdur sebzezâr
Dûstdan ayru olanun her biri görür çü hâr
Çünân ki der-ism-i Sâkinî:
Kodun bu âşıkı kodun ağyârı neyledün
Kapunda sâkin olmayanı sâkin eyledün
Ve der-ism-i Rıdvân:
Görmedi kadd-i bülendün gibi hîç
Kimse bir serv-i semen-had zâhir
Hareket ehli cihânda oldı
Sâkin-i ravza-i bî-hadd âhir
Ve der-ism-i Alî:
Gelünüz bir yire ey ehl-i sükûn-ı âlem
Baş açun kim olasız ehl-i me‘ânîden hem (Mu‘ammâyî Ahmed Çelebi, 10a-10b)
Kaynakça
Muammâyî Ahmed Çelebi. Şerh-i Mu‘ammeyât-ı Emrî. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Ktp. No: TY01355. vr. 10a-10b.
Saraç, M. A. Yekta (1995). “Emrî, Emrullah”. İslam Ansiklopedisi. C. 11. İstanbul: TDV Yay. 164.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN (EMRÎ) | Emrî, Emrullâh | Prof. Dr. M. A. Yekta SARAÇ |
Görüntüle | ||
2 | PEND-İ ATTÂR TERCÜMESİ (EMRÎ ?) | Emrî ? | Dr. Öğr. Üyesi Tuba Onat Çakıroğlu |
Görüntüle | ||
3 | DÎVÂN (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
4 | MÜNŞE’ÂT (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
5 | TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
6 | KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Doç. Dr. Himmet BÜKE |
Görüntüle | ||
7 | HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
8 | ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlisî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
9 | ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) | Mesîhî, Îsâ | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
10 | DÎVÂN (ŞÂMÎ) | Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
11 | HEFT PEYKER (ABDÎ) | Abdî | Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ |
Görüntüle | ||
12 | CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) | Abdî | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle |