Mehmed Sa’îd Paşa tarafından yazılan belâgatin me’ânî, beyân ve bedi’ bahislerine dair eser. Mîzânü’l-Edeb; dibace, mukaddime, üç bâb ve hâtimeden oluşmaktadır. Dibaceye besmeleyle giriş yapılır ve Allah’ın birliği vurgulanır. Devamında, Hz. Muhammed’e ve dönemin padişahı II. Abdülhamit’e övgü yer almaktadır. Bundan sonraki kısım eserin yazılış sebebiyle ilgili olup Sa’id Paşa, bu kitabı ilme hizmet etmek amacıyla yazdığını kaydetmiştir.

Mukaddime bölümünde fesâhat ve belâgat ele alınmıştır. Fesâhat bahsinde “kelâmda fesâhat” ve “fesâhatte ve elfâz u kelâma müte’allik ihtârât” alt başlıkları bulunmaktadır. Burada lafz-ı vahşî, lafz-ı garîb, tenâfür-i hurûf, garâbet, kıyâs gibi konular açıklanmıştır. Belâgat bahsinde ise belâgatin me’ânî âlimlerine göre ifade ettiği iki anlamı üzerinde durulmaktadır. Belâgat bahsinin “Heveskâran-ı İnşâya İhtarât”, “Eş’âra Dâ’ir Mülâhazât” ve “Kudemâ-yı Şu’âramızın Dîvânlarından Müntehab Âsâr-ı Manzûme” alt başlıkları da bulunmaktadır.

Eserin birinci bâbı ilm-i meânî hakkındadır ve bir mukaddime ile sekiz fasıldan oluşur. İkinci bâb, ilm-i beyân hakkındadır ve bir mukaddime ile beş fasıldan oluşur. Üçüncü bâb ilm-i bedi’ ile ilgilidir ve iki fasılda lafzî ve manevi sanatlar ele alınmıştır. Bu bölümün sonunda “lâhika” başlığı altında intihal, iktibas, telmih gibi konulara dair örnekler yer alır.

Mîzânü’l-Edeb’in kaynakları arasında İbn Düreyd’in Cemhere’si, Saadeddin Taftâzânî’nin Mutavvel’i, Şeyh Bahâeddin es-Sübkî’nin Arûsu’l-Efrâh’ı, Hafâcî’nin Sırru’l-Fesâha’sı, İbnü’n Nefîs’in et-Tarîk ile’l-Fesâha’sı, İmam Suyûtî’nin el-Müzhir’i gösterilmektedir (Ermiş 2006: 241).

Eser, 1305/1888’de İstanbul’da 384 sayfa olarak basılmıştır. Eser üzerinde iki yüksek lisans tezi yapılmıştır (Aydoğan 2007; Balta 2009). Saliha Aydoğan’ın tezi daha sonra kitap olarak basılmıştır (2009).

Müellifin biyografisi için bk. “Sa'îd Paşa, Divan Efendisi-zâde Mehmed Sa'îd Paşa”. Türk Edebiyatı İsimler Szölüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/said-pasa-divan-efendisizade-mehmed