17. yüzyıl Mevlevî şeyhi İsmâîl Rüsûhî Efendi’nin Nûr Sûresi 5. ayetini Arapça tefsir ettiği eser.

Söz konusu âyetin meâli şöyledir: “Allâh, göklerin ve yerin nûrudur. O'nun nûrunun temsili, içinde lamba bulunan bir kandillik gibidir. O lamba kristal bir fanus içindedir; o fanus da sanki inciye benzer bir yıldız gibidir ki, doğuya da batıya da nispet edilemeyen mübarek bir ağaçtan, yani zeytinden (çıkan yağdan) tutuşturulur. Onun yağı, neredeyse, kendisine ateş değmese dahi ışık verir. (Bu,) nûr üstüne nûrdur. Allâh dilediği kimseyi nûruna eriştirir. Allâh insanlara (işte böyle) temsiller getirir. Allâh her şeyi bilir.” (Nûr/35)

İslâm tasavvuf düşüncesinde önemli tartışma konularından olan nûr kavramı İsmâîl Rüsûhî Efendi’nin de ilgi alanına girmiştir. Müellifin İşrâkîlik düşüncesi doğrultusunda kaleme aldığı bu eser, esasen Gazzâlî’nin meşhur eseri Mişkâtu’l-Envâr’ın etkisiyle şekillenmiştir. Rüsûhî Efendi, Nûr Sûresi’ndeki bu âyeti okurken birçok sırrın kendisine keşfolduğunu belirterek bu sırları muhataplarıyla paylaşma gayesi ile eseri te’lîf etmiştir. Bununla beraber müellifin eserin te’lîfindeki esas niyeti, söz konusu âyeti tefsîr edenlerin âyetin derûnuna yeterince inememiş olmalarıdır.

Eser dört fasıldan oluşmaktadır. Birinci fasılda nûrun mahiyeti değerlendirilir. Ayetin ilk bölümü olan Allâh göklerin ve yerin nûrudur, ifâdesi yorumlanır. İkinci fasılda mişkât, misbâh ve zücâce kavramları değerlendirilir. Üçüncü fasılda zeytin ağacı ve onun etrafında ilim, ma’rifet kavramları açıklanır. Dördüncü fasılda ise hidâyet kavramı irdelenir (Tanyıldız 2010: 32).

Misbâhu’l-Esrâr’ın çeşitli kütüphanelerinde yedi nüshası bulunmaktadır. En eski tarihli nüsha 1035/1625 tarihinde istinsah edilen Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi Bölümü, 2872 numaradaki metindir.

Şairin biyografisi için bkz. “Rüsûhî, Şeyh İsmail Rüsûhî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rusuhi-seyh-ismail-efendi