Celvetî tarikatının Haşimiyye kolunun kurucusu Bandırmalı-zâde Mustafa Haşim Efendinin torunu ve tarikatın şeyhlerinden olan Ahmed Münib Efendi’nin tarikatlar hakkında bilgi verdiği risalesidir.

Tarihi bilgi, gelecek kuşaklara yazı ile kayıt alınırsa ulaşabilir. Ahmet Münib Efendi (Albayrak 1996: 92), yaşadığı dönemin sosyal ve siyasi, maddi ve manevi her çeşit sıkıntısına rağmen, halka tasavvufun bozulmamış aslının ne olduğunu anlatmayı görev addetmiş; yaşadığı toplumda aidiyeti pekiştiren unsurlardan biri olan tasavvufi tarikatların kendi zamanına kadar yaptığı seyri kaleme almış ve döneminin maarifine ve okurun hizmetine sunmuştur (Ünal 2017: 116). Tarikatlar, onların şubeleri ve kollarının tanıtımını konu alan eserler Osmanlının son yüzyılında çoğalmıştır. Bu eserlerden birisi de Ahmed Münib Efendi tarafından kaleme alınan muhtasar ve müfid denilebilecek Mir’âtu’t-Turuk (Ünal 2014: 428) adlı mensur eseridir. Eserin muhtevasını tasavvufun nazari ve pratik gelişiminde öne çıkan ekoller hakkında verilen bilgiler oluşturur. Müellif bu risale ile tasavvufun öncü/kurucu şahsiyetleri hakkında halkı bilgilendirmeyi amaçlamıştır. İçeriğinden tasavvufun o dönemde organik ve tabii bir biçimde toplumun her katmanına nüfuz ve hitap ettiğini gösterir. Halkın tekke ve tarikat kültürü hakkında bilgisi, kitabi bir dille yazıya geçirilir. Tarikatlar, şubeleri ve kolları kurucularına nispet edilerek isimlendirilir. Son derece saygılı bir dille önce tarikatın veya şubenin nispet edildiği silsile ile Peygamber Efendimize nasıl ulaştığı açıklanır. Gerek duyulan yerde kurucusunun hayatından kesitler sunulur. Kimi uluların varsa kendilerinden sudur eden olağan dışı hallerden örnekler verilir. Vefat yaşları ve nereye defnedildikleri belirtilir. Verdikleri nasihatlerden birkaçı aktarılır. Varsa tarikatın şube veya kolları verilir (Ünal 2016: 949).

Eserde adı geçen tarikat ve şubeler sırasıyla şunlardır: Kâdiriyye, Rifâiyye, Medyeniyye, Kübreviyye, Sühreverdiyye, Şâzeliyye, Mevleviyye, Bedeviyye, Düsûkiyye, Sa‘diyye, Bektâşiyye, Nakşibendiyye, Bayrâmiyye, Zeyniyye, Rûşeniyye, Ahmediyye, Sünbüliyye, Gülşeniyye, Sinâniyye, Şa‘bâniyye, Uşşâkiyye, Celvetiyye, Mısriyye, Cerrâhiyye, Bekriyye, Selâmiyye, Hakkıyye, Fenâiyye, Hâşimiyye (Şimşek 2007: 151). Tanıtılan tarikat ve şubelerin listesi, iki tarikat ve Celvetiyye’nin birkaç şubesi dışında, telif tarihinden çok sonra neşredilen Hüseyin Vassaf’ın Sefine-i Evliya’sında serdedilen liste ile aynıdır. Eserde her ekolün kurucularının hayatı vefat tarihi sırasına göre ele alınmış, nerede doğduklarını ve yaşadıklarını, özellikle de kabirlerinin yerlerini ayrıca belirtilmiştir. Her bir tarikat için yukardaki düzen takip edilmiş fakat bazı tarikatlara daha uzun yer ayrılmıştır. Bunlar içinde o dönemde bile silsilesi, ayin, erkân ve bağlıları kalmamış olan Ekberiyye, Zeyniyye ve Bayramiyye gibi ekollere de yer verilmiş, fakat özetlenen tarikatların toplum katında ne ölçüde yaygın olduklarından söz edilmemiştir. Müellif ayrıca incelediği yirmi dokuz tarikat ile ilgili yararlandığı kaynaklardan da bahsetmiştir (Ünal 2016:167). Eser, Marmara Üniversitesi Nadir Eserler Koleksiyonu 01785/014866 numaralı demirbaşa kayıtlı, 1306/1889 yılında İstanbul’da Cemal Efendi matbaasında matbu olarak kırk yedi sayfa olarak basılmıştır (Ünal 2017: 22).

Eserde Türkçe kusursuz biçimde kullanılmakta ve 19. yüzyılda tasavvufi metinlerde kullanılan Türkçenin söz varlığı ve yapısı hakkında ipuçları sunulmaktadır. Eserin dilindeki “ahz-ı nisbet ve iktisab-ı feyz ve rif’at; terk-i nüzhetgâh-ı cihan ve azm ü gülşen-seray-ı cinan; terk-i dünya-yı nâ-payidar ile azm-i gülşen-seray-ı bekâ; zamir-i ilhâm-semîri” gibi çok sayıdaki Farsça ve Arapça terkip, halk dilindeki zenginliği ve dönem Türkçesinin düzeyi konusunda fikir vermektedir.

Ahmed Münib Efendi’nin biyografisi için bk. “Ahmed Münib, Bandırmalı-zâde”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmed-munib-bandirmalizade