Muslihuddîn Lârî'nin (ö. 979/1572) bir dünya tarihi olarak kaleme alıp Osmanlı Padişahı II. Selim’e takdim ettiği Farsça eserinin Sokullu Mehmed Paşa’nın isteği ile Hoca Sadeddin Efendi tarafından Türkçeye yapılan tercümesi. 

Hoca Sadeddîn'in tercümesi münşiyane bir üslubun hakim olduğu bir giriş ile başlar. Birçok manzume ile de desteklenen bu girişin ilk iki sayfası hamdele ve salveleye hasredilmiştir. Sonrasında nizam-ı âlem için yöneticilerin gerekliğine dair bir bölümden sonra sözü Osmanlı padişahlarına getiren mütercim bu vesile ile Kanuni Sultan Süleyman'ın genişçe bir övgüsüne yer verip onun evsafını sayar. Akabinde tercümesini himaye eden Sokullu Mehmed Paşa'ya sözü getirip onun medhini yapar. Bu bölümde Mehmed Paşa'nın tarih kitaplarına ilgisinden ve ilim ve irfana verdiği değerden bahsedip Muslihuddîn Lârî'nin 947 (1540-41) tarihine kadarki hadiseleri özet olarak yazdığı Farsça kitabını mezkur Paşa'nın emri üzerine faydasını yaygınlaştırmak amacıyla Türkçeye tercüme ettiğini belirtir. 

Hoca Sadeddin Efendi'nin tercüme ettiği Mir’âtü’l-Edvâr ve Mirkâtü’l-Ahbâr'ın ilk bölümü peygamberler ve veliler evsafına, ikinci bölümü ilk tabaka İran padişahları ve hanedanlarına, üçüncü bölümü Kiyâniyân hanedanlığına,  dördüncü bölümü Sasaniyan devletine, beşinci bölüm Hz. Peygamber ve dört halife dönemi, Emeviler ve Abbasiler olmak üzere İslam devletlerine, altıncı bölümü tavaif-i müluk olarak değerlendirilen Abbasiler dışındaki Samaniler, Eyyubiler ve Selçuklular gibi devletlere, yedinci bölümü Cengiz Han'ın zuhuruna, sekizinci bölümü Timur devletine, dokuzuncu bölümü Hasan Bey'in ahvâline ayrılmıştır. Hoca Sadeddin Efendi'nin tercümesinde bu ilk dokuz bölümün tercüme edildiği görülmektedir.

Lârî'nin eserinde bundan sonraki kısım Osmanlılara hasredilmiş olup bu kısımda Kanûnî Sultan Süleyman’ın ölümüne kadar (974/1566) Osmanlı tarihine ve daha önce ölmüş olan devlet adamlarının, âlimlerin ve müelliflerin bir listesine yer verilir. Tercümenin görülebilen Süleymaniye Ktp. Yeni Camii 836, Pertev Paşa 479, Çelebi Abdullah 255, Esad Efendi 2409, Aşir Efendi 245, Nurosmaniye 3229, 3230, Şehid Ali Paşa 1944 ve Milli Kütüphane-Ankara 06 Hk 4446 gibi birçok nüshasında Hoca Sadeddin Efendi'nin tercümesinde son kısmın tercüme edilmediği görülmektedir.

Eserin Topkapı Sarayı Müzesi Ktp. Revan 1397, 1398, 1399, 1400, Vakıflar Genel Müdürlüğü Ankara Bölge Müdürlüğü Kütüphanesi Safranbolu İzzet Mehmet Paşa Koleksiyonu 67 Saf 161 ve Fransa Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları Mazarin/Regius, 1499 gibi 20 civarında nüshası bulunmaktadır. 

Bazı nüshalarında derkenarda minhüvat notları bulunan eserin mukaddime kısmı hayli iddialı bir inşa üslubu ile yazılmışsa da tercümenin asıl kısmında dil ve üslubun daha yalın bir hâl aldığını ifade etmek gerekir.

Şairin biyografisi için bk. “Sa'dî, Şeyhülislam Hoca Sâdeddin Efendi ”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sadi-seyhulislam-hoca-sadeddin