Ahmed Nazif Efendi’nin Kayseri ilinin tarihi, coğrafyası, ünlü kişileri ve mimarî yapıları vs. hakkında kaleme aldığı eseri. Ahmed Nazif Efendi, doğduğu yer olan Kayseri hakkında ilmî ve kültürel araştırmalarda bulunmuş ve bu ilin özelliklerini konu edinen başka bir eser daha kaleme almıştır (bk. Meşâhir-i Kayseriyye).

Mirʿat-ı Kayseriyye, başlıca üç kısımdan meydana gelmektedir. Birinci kısım Kayseri’nin coğrafi özellikleri ile ilgilidir. Bu kısımda Kayseri ilinin topografyası, coğrafi tarihi, sancak içerisindeki başlıca dağlar, sular, nehirler, göller ve madenler hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca şehrin genel nüfusu, iklimi, sanayi ve ticareti, tarım ve yer ürünleri, bilim ve eğitim durumu ile camii ve mescid-i şerifler, kütüphaneler ve medreseler gibi ilmî yapıları tanıtılmıştır.

İkinci kısımda Kayseri şehrinin eski çağlardan başlayarak Osmanlılar dönemine kadar olan tarihi ele alınmıştır. Bu kısımda, Kayseri’nin eski çağ tarihi ve Alpaslan tarafından fethi anlatılmış, ardından Alpaslan’ın hayat hikâyesi ve Selçuklu sülalesi hakkında bilgi verilmiştir. Yine Danişmendliler dönemi ve Danişmendliler sülalesi hakkında da bilgi verilmiştir. Bunların yanı sıra Selçuklular, İlhanlılar ve Eretna Beyliği, Karamanlılar Beyliği gibi beyliklerin idaresi altındaki dönemler tanıtılmıştır.

Üçüncü kısımda ise, Osmanlı Devletinin kuruluşundan 1835 yılına kadar geçen dönemde Kayseri ilinin durumu, bu dönemde ortaya çıkan Karayazıcı Olayı, Abazapaşa Vukuatı, Nahcivanlı Corci Meselesi, Kanlı Kadoğlu Deli Emir Vukuatı gibi hadiseler, bazı aşiretlerin isyanları, Kayseri’de mutasarrıflık yapan bazı kişiler ve bunların icraatları, 1835 yılında yaşanan büyük deprem ve bunun yansımaları gibi olaylar anlatılmıştır (Palamutoğlu, 1987).

Eser bizzat Ahmed Nazif tarafından rika hattı ile kaleme alınmıştır. Ahmed Nazif Efendi’nin Mirʿat-ı Kayseriyye’yi bastırmaya ömrü vefa etmemiş, eserin orijinal hâli çocukları ve torunlarına intikal etmiştir. 1986 senesinde eserin basılması için Kayseri Valiliğine hakları devredilmiş ve Erciyes Üniversitesinde görevli bir grup akademisyen tarafından oluşturulan komisyonca, Osmanlıca aslından kısmen sadeleştirilerek ve kısmen de asıl metnin korunup dipnot şeklinde açıklamalar yapılarak ve Arapça metin ve kitabelerin Türkçe anlamları ile bazı şiirlerin açıklamaları eklenerek yeni harflere çevrilmiştir. Prof. Dr. Mehmet Palamutoğlu, mezkur komisyonda görev almış ve eserin çeviri ve incelemesini yaparak 1987 senesinde neşrini gerçekleştirmiştir (Palamutoğlu, 1987: VIII).

Yazarın biyografisi için bk. “Ahmed Nazif Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmed-nazif-efendi