Mahmud Celalettin Paşa tarafından yazılan Osmanlı tarihi. Mir’at-ı Hakikat'ın başlangıcında, Osmanlı Devleti ile Rusya arasında geçen yüz elli senelik savaşların özeti verilmiş, Sultan Abdülmecid Han, Abdülaziz Han ve Sultan V. Murat’ın tahta çıkışları ve tahta kaldıkları süre içerisinde yaşanan olaylar, kronolojik sıraya göre ayrıntılı ve etkili bir şekilde anlatılmıştır. Mahmud Celalettin Paşa, kaleme aldığı olaylara bizzat tanıklık ettiği için eseri birinci el kaynak olarak önemini artırmıştır. Mahmud Celalettin Paşa, devlet kademesinde yapmış olduğu çeşitli görevler sayesinde, tarihî değerdeki bilgilere sahip olarak eserini yazması, eserinin önemini daha da artırmıştır.

Mir’at-ı Hakikat’ın giriş bölümünde, Osmanlı Devleti ile Rusya arasında ilişkilerin başlaması geçmiş olan yüz elli senelik savaş döneminin özeti verilmiştir. Rus Çarı I. Petro döneminden başlayarak Rusya ile olan münasebetler kaleme alınmış, 1711 yılında imzalanan Prut anlaşması ile I. Petro’nun hiçbir hükümdarın kabul edemeyeceği şartları kabul ederek Osmanlı Devleti’ne karşı büyük bir hezimete uğradığı belirtilmiştir. Sultan I. Mahmud (1730-1754) döneminde Osmanlı’nın Avusturya ile muharebe içinde olmasını fırsat bilen Rusya, daha önce işgal ettiği ve fakat bir süre sonra geri vermek zorunda kaldığı Azak kalesini yeniden işgal etmiş, bunun yanında Karadeniz’de yeni bir donanma kurma hazırlıklarına başlamıştır. Rusya’nın sürekli olarak Osmanlı toprakları üzerinde hâkimiyet kurma isteği devam etmiş, bu durumun Osmanlı ordusunun 1780’li yıllarda düzensizliğe girmesi ve Kaynarca Antlaşması ile en üst seviyeye çıktığı vurgulanmıştır. Kaynarca Antlaşması ile Kırım’ın Osmanlı Devleti’nden alınması ve bu nedenle Rusya’nın Osmanlı topraklarında yaşayan Hristiyanlar üzerinde hak iddia eder konuma gelmesi, bu duruma bir örnek olarak gösterilmiştir. Nitekim Rusya’nın bu politikaları ve Rum idarecilere verilen destekler sonucunda, 1821 yılında Rum İsyanı çıkmış, Rusya, İngiltere ve Fransa’nın destekleri sayesinde Yunanistan Devleti’nin kurulduğu belirtilmiştir.

Eserde, Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren bünyesinde bulunan azınlıkların dinî inançlarını yerine getirmeleri konusunda azami hassasiyet gösterdiği ve adaletli davrandığı fakat 1800’lü yıllardan itibaren azınlıklara olan adaletli davranışın düşmanlığa dönüştüğü belirtilmiştir. Sultan Abdülmecid (1839-1861) döneminde de Rusya ile olan ilişkiler yine kritik seviyede devam etmiş, Kaynarca Anlaşması ile Rusya Osmanlı devleti içindeki Ortodoksların haklarının kendisi tarafından korunduğunu ilan etmesi, Osmanlı Devleti’nin bekası için büyük bir tehlike anlamına gelmiş ve Paris Antlaşması ile Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünün korunmaya alınması açıklanmıştır. Sultan Abdülaziz (1861-1876) döneminde, Osmanlı Devleti’nin Balkan topraklarındaki ayrılıkçı faaliyetler, Girit İsyanı, Hersek İsyanı, devletin ekonomik olarak çok zorlu bir süreçten geçtiği, devlet adamlarının kişisel hırs ve emellerinin, devletin bekasının önüne geçtiği vurgulanmıştır. Sultan Abdülaziz’in tahttan indirilip yerine V. Murat’ın (Mayıs-Ağustos 1876) getirilmesi hadisesi, V. Murat’ın yerine Sultan II. Abdülhamid’in çıkarılması ve I. Meşrutiyet’in ilanı ve bu dönemde yaşanan olaylar özellikle 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı’nın safhaları ayrıntılarıyla incelenmiştir.

Mirat-ı Hakikat, 1326-1327/1909-1910 yıllarında basılmıştır. Eser, 1983 yılında yeni Türk harfleriyle yayımlanmıştır

Yazarın biyografisi için bk. "Mahmud Celaleddin Paşa". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/celal-mahmud-celaleddin-pasa