17. yüzyıl Mevlevî şeyhi İsmâîl Rüsûhî Efendi’nin Mevlevîlik usûl ve erkânına dair kaleme aldığı risale. Tarîkat-nâme olarak da bilinen bu eser, Rüsûhî Efendi’nin en önemli eserlerindendir. Eser 1026/1617’de yazılmaya başlanmış 1028/1619’da tamamlanmıştır. Ancak müellif 1029/Mayıs 1620’de kitabı bir daha gözden geçirmiş ve genişletmiştir.

Bu esere tasavvuf ıstılahları kitabı demek mümkündür. Rüsûhî Efendi, mukaddime kısmında bu eserin yazılış sebebini açıklarken Mevlevîlerin eğitiminde kendini irşat görevi yapan bir memur olarak tanımlar. Vazifesi çevresindeki dervişleri eğitmek, tarîkatın aslî yapısını sistematik bir yapıya büründürmektir. Tarîkatın özünden uzaklaşmış kişileri, sülûkün lezzetinden nasipsiz kalanları, meyvesiz ağaç gibi ilim ve ma’rifetten yoksun olanları, nefis ve şeytanın yönlendirmesiyle selefin sözlerinden uzaklaşıp ilhâda kayanları, iyi niyetli oldukları halde tarîkatın inceliklerinden, ilim ve ma’rifet hakikatlerinden habersiz kalanları eğitmek amacıyla bu eseri vücuda getirdiğini belirtir. Ayrıca Mevlevî geleneğini Hz. Peygamber’in şeriatından ayrı düşünen mübtedilere cevap vermek de onun kendine görev bildiği bir diğer husustur (Tanyıldız 2010:22).

Minhâcul-Fukarâ, üç ana bölümden meydana gelmektedir. Her bölüm kendi içerisinde 10 baba ayrılır. Birinci bölümde Mevlevî tarîkatının mahiyeti ve tarîkat âdâbı (tarîkat, hilâfet, meşihat, mürşide intisâb, hırka giyip şeyhe teslim olma, tekke sâkinlerinin âdâbı, sefer ve seyahat, musâhabet ve ülfet, semâ ve âdâbı, mukâbele ve devr-i Veledî gibi kavramlar) ele alınır. İkinci bölüm, şeriat sırlarına (müridin şeriattan alması gerekenler, temizlik, kelime-i tevhid ve esmâ zikri, namaz, zekât, oruç, hacc, bekârlık ve evlilik, emek ve tevekkül, cihat ve şehitlik gibi kavramlara) değinilir. Üçüncü bölümde ise sülûk mertebeleri ve mertebelerin içerdiği derecelere ayrılmıştır. Bu bölümde de onlu tasnif devam eder. 10 bâb altında 10’ar derecede seyr ü sülûkun mahiyeti ele alınır. Bu şekilde 100 tasavvuf kavramı açıklanır (Ceyhan 2005: 196-197).

Sâde ve akıcı bir dille kaleme alınan Minhâcu’l-Fukarâ’da Mesnevî, Fütûhât-ı Mekkiye, Avârifü’l-Maârif, Menâzilü’s-Sâirîn ve İhyâ-ı Ulûmü’d-Dîn gibi tasavvufun temel eserlerinden alıntılar yapılmıştır. Konu anlatılırken pek çok kez sözün desteklenmesi için âyet ve hadislerden deliller getirilmiş (Gültekin 2006: 84).

Çeşitli kütüphanelerde birçok nüshası bulunan eser,  eski yazıyla Bulak’ta (1256) ve İstanbul’da (1286) basılmıştır. Son dönemlerde ise Erhan Yetik doktora tezinde müellifin tasavvufî görüşlerini Minhâcu’l-Fukarâ’yı esas alarak yorumlamıştır (1993). Minhâcu’l-Fukarâ sadeleştirilmiş hâliyle yayımlanmış veya mukayeseli çalışmalarla değerlendirilmiştir (Ekinci ve Kuzu 1996; Tektaş 2004). Eser son olarak Safi Arpaguş tarafından yayımlanmıştır. Bu özenli çalışmanın takdîm kısmında yazar Ankaravî’ye ve eserlerine değinmiş, asıl bölümde ise Minhâcu’l-Fukarâ’nın metnine ve dizinine yer vermiştir (2008).

Şairin biyografisi için bkz. “Rüsûhî, Şeyh İsmail Rüsûhî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rusuhi-seyh-ismail-efendi