- Yazar Biyografisi (TEİS)
Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi - Madde Yazarı: Dr. Arzu Polat
- Eser Yazılış Tarihi:905/1499-1500
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Tercüme
- Türü/Formu:Mesnevi
- Yayın Tarihi:29/01/2022
MİHR Ü MÜŞTERÎ (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ)
astronomik içerikli alegorik mesneviBehiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi (d. 854 /1450 ? - ö. 917, 926 /1511-12, 1520 ?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Behiştî mahlaslı Ahmed Sinân Çelebi’nin İranlı şair Assâr-ı Tebrîzî’den tercüme ettiği mesnevi. Bugüne kadar kaynaklarda Behiştî’nin bir Hamse’si olduğu belirtilmekle birlikte Hamse’yi oluşturan mesneviler içinde Mihr ü Müşterî'nin adı geçmemektedir. Yapılan çalışmalar neticesinde Behiştî’nin Hamse’yi oluştururken kaleme aldığı ilk mesnevinin Mihr ü Müşterî olduğunu söylemek mümkündür. Eserin bilinen tek nüshası İngiltere'de Ushaw College Church Kütüphanesindedir.
Assâr’ın Mihr ü Müşterî’sini Türkçeye tercüme eden Behiştî, eserini kaleme alırken mevcut bilgilere göre Anadolu sahasının ilk Mihr ü Müşterî’sini kaleme alan Hassân’dan etkilenmiştir. Mihr ü Müşterî, Mihr ile Müşterî arasındaki aşkı anlatan çift kahramanlı bir aşk hikâyesidir. Aruzun "mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün" kalıbıyla kaleme alınan metin 4665 beyitten oluşmaktadır. Klasik Türk edebiyatı dâhilinde mesnevi içinde farklı bir nazım şekli kullanmak çok yaygın bir durum iken şair, farklı bir nazım şekli kullanmayı tercih etmemiş, eseri baştan sona mesnevi nazım şekliyle yazmıştır. Kendi içinde 9 bölüm ve 50 konu başlığından oluşan metinde konu başlıkları Farsçadır. Eserin “Sebeb-i Nazm-ı Kitâb” başlığı altında herkesi hüzünlendiren hikayeyi farklı bir sonla bitireceğini vaat eden şair, bu vaadini yerine getirmiş ve hikayeyi farklı bir kurgu ile bitirmiştir. Bu haliyle de metin Türk edebiyatının elde bulunan Mihr ü Müşterî mesnevileri içinde bu özelliği gösteren tek örnek niteliğindedir. Diğer taraftan hem farklı kurgusu hem de şairin kendi üslup özelliklerini fazlaca yerleştirmesiyle de eser, tercüme olmaktan çıkıp telif mahiyetini kazanmıştır.
Hikâyenin özeti kısaca şöyledir: Şâh Şâpûr çok güçlü ve halkı tarafından çok sevilen bir hükümdardır. Onun Destûr adında çok akıllı ve cesur bir veziri vardır. Her muradına eren Şâpûr ve Destûr’un tek eksikleri birer çocuktur. Günlerden bir gün Şâh, Vezir Destûr ile birlikte ava çıkmaya karar verir. Bir ara askerlerden uzaklaşırlar ve karşılarına ulu bir dağ çıkıverir. Bu dağda kendini dünyadan tecrid etmiş, her ilme vakıf olan Pîr’le karşılaşırlar. Pîr bunların derdini anlar ve her ikisine de birer parça ekmek uzatır, “Size birer oğul ihsan ettim.” der. Bir süre sonra Şâh’ın da Vezîr’in de birer çocukları olur. Şâh çocuğuna Mihr adını verir. Destûr’un çocuğuna da sadık bir kişi olacağı düşüncesiyle Müşterî adı uygun görülür. Zamanla çocuklar büyür. Her hususta çok yeteneklidirler. Bu arada iki genç arasında bir yakınlaşma başlar. Artık aşk dersini tekrar etmekten başka bir şey yapmazlar. Şâh’ın bir de ömrünü fitne fesatla geçirmiş bir Hâcib’i vardır. Onun da Behrâm adında kendi kadar kötü ve kıskanç bir oğlu vardır. Şâh, Hâcib’in tatlı sözlerine kanarak Behrâm’ın Mihr’e refakat etmesine izin verir. Diğer taraftan Destûr da bir dostunun babası kadar sadık ve iyi huylu oğlu Bedr’in Müşterî’ye refakat etmesini ister. Günler böylece geçmekte Mihr ile Müşterî aşk ateşi ile yanmaktadır. Bu durumdan emin olan Behrâm, Üstâd’ı ikna ederek onun Şâh’ı durumdan haberdar etmesini sağlar. Bu duruma çok hiddetlenen Şâh, Destûr ile konuşarak Müşterî’yi Mihr’den uzak tutmasını söyler. Böylece birbirinden ayrılan iki genç çeşitli maceralardan sonra Şâh Keyvân’ın ülkesinde tekrar buluşurlar. Keyvân, Behrâm’a Mihr ile Müşterî’ye attığı türlü iftiraların ve yaptıklarının cezasını vermek ister. Bunu duyan iki sevgili kavuşmalarının yine Behrâm’ın kötülükleri sayesinde olduğunu söyleyip Keyvân’dan onu affetmesini isterler. Bu sırada Behrâm, korkusundan afyon yutarak intihar etmiştir. Şâh Keyvân, çok kıymet verdiği Mihr’in kızı Nâhid ile evlenmesini ister. Mihr, Nâhid ile evlenir, çok mutlu bir hayat sürerler. Bir süre sonra Mihr vatanını çok özler ve Keyvân’dan izin alarak Nâhid, Müşterî ve diğer arkadaşları ile birlikte ülkesine döner. Bu duruma çok sevinen Şâh Şâpur, Mihr ve Müşterî’den özür diler. Tacını ve tahtını Mihr’e bırakır. Müşterî ve Bedr vezir olur. Şâh Şâpûr ve Şâh Keyvân da çok iyi dost olmuşlardır. Mihr güz ve kış mevsimlerinde kendi ülkesinde, bahar ve yaz mevsimlerinde Keyvân’ın ülkesinde oturur ve her iki ülkeyi de yönetir. Herkes çok mutlu olmuştur.
Mihr ü Müşterî astronomik içerikli bir mesnevidir. Ana kahramanların yanı sıra eserde bahsi geçen diğer kahramanların isimleri de birer astronomik unsurun ismidir. Aynı zamanda kahramanlar, adlarını taşıdıkları astronomik unsurun özelliklerini de yansıtmaktadırlar.
Mesnevi üzerine Arzu Polat tarafından doktora çalışması yapılmıştır (2017).
Şairin biyografisi için bk. "Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/behisti-bihisti-ahmed-sinan-celebi
Eserden Örnekler
Âgâh Şoden Behrâm-ı Bed-Çihr Ez Hâl-i Müşterî vü Mihr
Kalem-sân oldı lâgar şevk ber-ser
Müşevveş dil hemîn çün hatt-ı defter
Devât-âsâ gam odundan siyeh-leb
Dimâğı dûd-ı sevdâdan mürekkeb
Kadem ber-câ vü ser-gerdân çü pergâr
Belâ vü gussadan pîçân çü tûmâr
Teni makta olup tîğ-i cefâya
Hâmul oldı revânı her belâya
Döker nergislerinden eşk gül-nâz
Zer-efşân safha oldı lâle-ruhsâr
Tenin kırtâsa döndürmişdi feryâd
Olurdı âh kılsa cismi ber-bâd
Uruk ol kâğıda çekmişdi mıstâr
Hesâb-ı derdine yazmaga defter
Muallim-hânede ol iki fettân
Olup hem-ders okurlar şâd u handân
Diyüp her hâli bî-lafz u ibâret
İderler gamzeden remz ü işâret
Sezer esrârdan Behrâm-ı bî-dîn
Gümânı gitti bildi sonra ta'yîn
Bu hâli bildi çün ol ibn-i Hâcib
Olur ef'âlün ifşâsına tâlib
Didi bu emre oldum çünki câzim
Ta'addî bana lâbüdd oldı lâzım
Bu îcâzun idüp şerhine tatvîl
Tahaşşîde idem ıtnâb u tafsîl
Kılayum Müşterî bâzârını serd
Gamına gam katayum derdine derd (Polat 2017: 322-323)
Kaynakça
Ersoy, Ersen (2011). "II. Bayezit Devri Şairlerinden Behiştî'nin Hamsesi". Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Prof. Dr. Mahmut Kaplan Armağan Sayısı, 9 (2): 254-261.
Polat, Arzu (2017). Behiştî Sinân'ın (H.917/M. 1511-12) Mihr ü Müşterî Adlı Mesnevisi (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | HAMSE-İ BEHİŞTÎ (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) | Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi | Prof. Dr. Şener Demirel |
Görüntüle | ||
2 | HEFT PEYKER (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) | Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi | Prof. Dr. Şener Demirel |
Görüntüle | ||
3 | LEYLÂ VÜ MECNÛN (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) | Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
4 | İSKENDER-NÂME (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) | Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
5 | MAHZENÜ'L-ESRÂR (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) | Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi | Doç. Dr. Hasan Kaya Doç. Dr. Hacı İbrahim Demirkazık |
Görüntüle | ||
6 | TÂRÎH-İ OSMÂNÎ / VÂRİDÂT-I SÜBHÂNÎ FÜTÛHÂT-I OSMÂNÎ (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) | Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
7 | VİLÂDET-İ RESÛL (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) | Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi | Prof. Dr. Şener Demirel |
Görüntüle | ||
8 | CÂMASB-NÂME (ABDÎ) | Abdî, Mûsâ | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
9 | TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
10 | RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Öğretmen Ece Ceylan |
Görüntüle | ||
11 | NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) | Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz | Doç. Dr. Recep Uslu |
Görüntüle | ||
12 | DÎVÂN (ADLÎ) | Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed | Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM |
Görüntüle | ||
13 | DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
14 | DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
15 | DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) | Âfitâbî | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
16 | DÎVÂN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
17 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle |