Hüdâyî’nin namazın faziletine dair Arapça yazdığı yaklaşık on varak civarında küçük bir risâlesi. Miftâhu’s-salât ve mirkâtü’n-necât, “Namaz Anahtarı ve Kurtuluş Merdiveni” anlamına gelen bu eser üç bölümden oluşmaktadır.

Birinci Bölüm

Bu bölümde namazın nasıl kılınacağı, hikmetleri ve âdâbına dair bilgiler verilir. Namaza duran kimse tevbesini yenileyip kalbi ve bedeni ile kıbleye dönerek Cenab-ı Hakk’ın huzûr-i ilâhîsine yönelmelidir. Namazdayken iki elin göbek hizasında ve göbek üzerine konulmasında göbeğin Mecmau’l-bahreyn yani iki denizin kavuşma yeri olması itibariyle ayrı bir anlam ve değeri vardır. Çünkü insanın göbekten yukarı üst yarısı, içinde kalbin de bulunduğu semâvî sırlar hazinesi, ruhânî ve manevî askerlerin bulunduğu kısımdır. İnsanın diğer yarısı ise yerel sırların deposu ve nefsânî orduların karargâhıdır. İnsanda bu iki unsur devamlı olarak özellikle namazda mücadele halindedir. Sağ elin sol elin üzerine konulmasıyla sembolik olarak fesad ve sapkınlığın kaynağı olan nefis kuşatma altına alınarak nefsânî güçlerin yukarıya doğru tırmanıp ruhânî güçleri etkilemesi engellenmiş olur. Müşâhede nurlarının etkisi ve Allah’ın yardımıyla ruhânî güçler bedeni istila edince nefis ve şeytanın askerleri yenilgiye uğrar. Vesvese ve nefsin fısıltıları kaybolarak namaz kılan kimse huzur makamına ve üns âlemine ulaşır.

İkinci Bölüm

Bu bölümde namazın fazîletleri anlatılır. Orta namaza dikkat edilmesine vurgu yapan âyet-i kerimeden yola çıkılarak itidal ve orta yol üzerinde durulur. Namazda Efendimiz’in göğüs kafesinden tencere fokurtusuna benzer seslerin çıkması rivâyetiyle huşuya dikkat çekilir.

Üçüncü Bölüm

Bu bölüm cuma ve cemaatin fazîletlerine dairdir. Müellif, bu bölümü iki alt başlık halinde işler. Birinci fasılda cumanın fazîletini anlatır. İkinci fasılda ise cemaatin fazîletine dâir bilgiler verir. Risâle “Yâ eyyühe’l-veledu’s-sâlih/Ey sâlih oğul” başlığı altında şu nasihat ve öğütlerle tamamlanır:

“Her ibadetin bir keyfiyeti her işin gizli bir hikmeti vardır. Zâhir ve bâtına riayette pek çok faydalar mevcuttur. İnsan isteklerine esir olmadan, dikkat ve uyanıklık üzere olmalıdır. Çünkü insanın istekleri kişiyi Allah yolundan saptırabilir. İnsanoğlu daima Allah’ın yolundan gidenlere bakmalı, nefsine aldanıp noksan kalanlardan olmamalıdır. Allah’a giden yolların biri hariç hepsi mahlûkata kapalıdır. Bu açık olan yol, kâinatın efendisinin ayak izine basarak yürüyenlerin yoludur. Dini ikame için gayret göstermek ‘Ölüm gelinceye kadar Rabbine ibadet etmekle (el-Hicr, 15/99) mümkündür.

Risâle Hüdâyî’nin mürîdlerinden Mehmed Muizzüddin Celvetî tarafından Misbâhu’s-salât ve mirkâtu’d-derecât fî şerh-ı miftâhı’s-salâh ve mirkâtı’n-necât adıyla şerh ve tercüme edilmiştir. Bu şerhin bir nüshası Hacı Selim Ağa – Hüdâyî 483/1’de, bir nüshası da Süleymaniye – Mihrişah S. 253/2’dedir. Risâle, Câmiu’l-fazâil ile birlikte H. Kamil Yılmaz tarafından tercüme edilerek İlim-Amel Seyr u Sülûk adıyla neşredilmiştir (İstanbul 1988, 2005).

Nüshaları

Köprülü Ktp. 115/5; Süleymaniye Ktp. Amcazâde Hüseyin Paşa 241/13; Süleymaniye Ktp. Es’ad Efendi 1654/4, 3789/6; Süleymaniye Ktp. Hacı Beşir Ağa 653/6; Süleymaniye Ktp. Hacı Mahmud Efendi 2781/1; Süleymaniye Ktp. H. Hüsnü Paşa 812/4; Süleymaniye Ktp. İbrahim Efendi 877/3; Süleymaniye Ktp. Lala İsmail 190/3, 207/6; Süleymaniye Ktp. Celal Ökten 143; Süleymaniye Ktp. Lâleli 3669/2; Süleymaniye Ktp. M. Hafid Efendi 452/16; Süleymaniye Ktp. Pertev Paşa 238/4, 622/8, 643/5; Süleymaniye Ktp. Şehid Ali Paşa 1359/6, 1379/5, 2760/1; İ.Ü. Ktp. A.y. 1562/5, 2866/8; Bâyezid 8003/6; Veliyyüddin Efendi 1836, 1912, 1915; Millet Ktp. Ali Emîrî 4349/6; Hacı Selim Ağa-Hüdâyî 271/4, 255; Bursa İnebey Yazma Eser Ktp. Câmii Kebîr (Ulu Cami) 1751/4, 1752/3; Bursa Haraççıoğlu 856/3; Kastamonu Yazma Eser Ktp. KHK 3677/01.

Müellifin biyografisi için bk. “Hüdâyî, Azîz Mahmûd”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hudayi-aziz-mahmud